"Cơ chế giải thưởng" trong não

Ba nhà khoa học người Anh vừa vinh dự nhận giải thưởng uy tín của Quỹ Lundbeck (Đan Mạch), kèm theo một triệu euro.

Wolfram Schultz - một trong 3 nhà khoa học nhận giải về “cơ chế giải thưởng” trong não. Ảnh: thebrainprize.org.

Giải thưởng của Lundbeck dành cho các nhà nghiên cứu có những đóng góp to lớn trong lĩnh vực tế bào thần kinh hay cơ chế hoạt động của bộ não, vì sự sống, sức khỏe, cơ chế quyết định lựa chọn của con người trong cuộc sống. Lần này, công trình về “cơ chế giải thưởng” trong não của các nhà khoa học Wolfram Schultz (Đại học Cambridge), Peter Dayan (Đại học London) và Ray Dolan (Trung tâm Lão hóa và thần kinh máy tính Viện Max Planck, Berlin, Đức) đã được trao giải. Theo nghiên cứu này, “cơ chế giải thưởng” là yếu tố cần thiết trong cuộc sống sinh hoạt hằng ngày. Tuy nhiên, “cơ chế giải thưởng” trong não cũng có thể dẫn con người đến hành vi đi lệch như nghiện ma túy hay trò chơi, hay dẫn đến nhiều nguy cơ bệnh tật như béo phì.  

Peter Dayan - hiện là Giám đốc Khoa Khoa học thần kinh máy tính Gatsby của Đại học London - giải thích, cuộc sống của chúng ta thường xuyên xảy ra những vấn đề cần quyết định như có nên đi ăn ở nhà hàng đó, nên trải qua kỳ nghỉ ở đâu, có nên tìm một công việc mới, tiếp tục đọc truyện đó hay không. Chính “cơ chế giải thưởng” trong não sẽ quyết định chính xác hay tối ưu hóa lựa chọn đó. Theo Dayan, động vật mọi cấp độ đều có khả năng phán đoán điều gì tốt, điều gì xấu và hành động dựa trên phán đoán này. Với khả năng đó, Giáo sư Peter Dayan đang đưa “cơ chế giải thưởng” trong não vào các thuật toán của trí khôn nhân tạo (artificial intelligence) nhằm “giúp máy tính đưa ra các phán đoán”. Trí khôn nhân tạo có thể dự đoán hành vi khách hàng thông qua phân tích dữ liệu theo những cách khác nhau, để đánh giá các lựa chọn khác nhau, sau đó đề xuất một lộ trình kinh doanh tốt nhất cho các doanh nghiệp.

Trong suốt 30 năm nghiên cứu, giáo sư Wolfram Schultz đã làm sáng tỏ về cơ chế linh hoạt của một số tế bào đặc biệt trong não tạo ra chất dopamine. Theo thebrainprize.org, đây chính là quy trình sinh học khiến con người muốn mua một căn nhà lớn hơn hay một chiếc xe lớn hơn. Dopamine là một chất dẫn truyền thần kinh được tổng hợp ở não, có vai trò quan trọng trong điều khiển các hoạt động của não bộ và cơ thể, bao gồm: kiểm soát hành vi và nhận thức, giấc ngủ, tâm trạng, trí nhớ… Các nhà khoa học cho biết, tình trạng mất dopamine ảnh hưởng đến việc dẫn truyền ở các dây thần kinh và các tổ chức cơ, dẫn đến các triệu chứng đặc trưng của bệnh parkinson: run, co cứng, chậm chạp.  Vì vậy, người bệnh parkinson cần được bổ sung dopamine từ bên ngoài để duy trì các hoạt động bình thường. Tuy nhiên, công trình “cơ chế giải thưởng” trong não cho thấy nếu như mức dopamine cao làm tăng cảm giác “thưởng”, gây ra các phản ứng phụ như nghiện cờ bạc, nghiện mua sắm.

Giáo sư Ray Dolan cho rằng, khi về già, con người mất khoảng 10% các dây thần kinh tạo ra chất dopamine khiến họ mất khả năng phán đoán chính xác. Công trình nghiên cứu “cơ chế giải thưởng” trong não chứng minh được rằng, nếu được bổ sung dopamine, người già sẽ khôi phục được khả năng phán đoán, nhưng chỉ với liều lượng thích hợp. Giáo sư Ray Dolan cũng hợp tác với giáo sư Peter Dayan trong 10 năm qua để khám phá hành vi của con người, những trạng thái vui buồn với “cơ chế giải thưởng” trong não. Một khi “cơ chế giải thưởng” trong não được hiểu nhiều hơn thì con người có thể tìm cách để kiểm soát và can thiệp các hành vi.

NAM VIỆT