Độc đáo chùa Hang

Từ trung tâm xã Tam Nghĩa, vượt qua đoạn đường dài với rừng dừa nước rồi đồi dốc mới đến được chùa Hang. Bước vào sân chùa, không gian vắng lặng giữa núi đồi, chim hót líu lo, gió thổi xào xạc.

Chùa Hang có cấu trúc như một hang động dạng mái vòm, bên dưới là nền đá bằng phẳng. Người ta đã lấy đá đắp quanh những khe hở và xây cổng vào hang bằng xi măng. Hang đá cao chừng 10m, riêng nơi cửa vào hang cao gần 2m. Hai bên cửa vào có bố trí bàn thờ hai vị Hộ Pháp, ở giữa thờ Tam Bảo, Bồ đề Đạt ma Sư tổ.

Cách hang tầm 300m men theo triền núi là một cái giếng nhỏ đường kính chưa đầy 1m có nước ngọt lành quanh năm. Phía trên giếng nước này là một mỏm đá cao tầm 5m với tượng Quán thế âm Bồ tát.

Chùa Hang trước nay chưa có trụ trì, chỉ có những bậc chân tu lên đây tu tập. Ngày nay, chùa vẫn nằm trên hang núi cao, không có trụ trì, không người ở lại hương khói hằng ngày. Thỉnh thoảng, những đoàn khách thập phương, tăng ni phật tử xa gần đến đây viếng hương, đảnh lễ, thiền định hoặc ngày rằm, mùng một, dân làng thay phiên nhau đến đây cúng dường Tam Bảo.

Theo một số tài liệu, thời vua Quang Trung, khu vực dân cư nơi đây vẫn còn là đất hoang vắng, chỉ rừng núi, người ở rất thưa thớt, sống từng nhóm nhỏ và có địa danh Kẻ Thá, tức thôn An Thiện nay. Đến thời vua Minh Mạng (1820), chính quyền sáp nhập các xóm lại thành làng, gọi là làng Bình Yên Trung Nội (nay là xã Tam Nghĩa)…

Ngôi chùa cổ dạng hang vòm ở Tam Nghĩa này thoạt nhìn có cấu trúc, hình dáng và nét tương đồng với chùa Hang ở đảo Lý Sơn (Quảng Ngãi). Ngay cả cách bài trí bên trong, cách thờ tự, lại không có trụ trì cũng có nét tương đồng với chùa Hang, một ngôi chùa nằm ở phía bắc núi Thới Lới trên đảo Lý Sơn. Song, về quy mô thì chùa Hang - Lý Sơn có phần hùng vỹ hơn khi nằm trong hệ thống hang động trên đảo.

Tại chùa Hang - Tam Nghĩa, Tỉnh ủy lâm thời Quảng Nam triệu tập Hội nghị mở rộng vào cuối năm 1939 đầu năm 1940. Hội nghị có ý nghĩa lịch sử tạo ra bước chuyển lớn về tư tưởng và hành động cho đảng viên và phong trào cách mạng trong toàn tỉnh bấy giờ. Chùa Hang cũng từng là nơi ẩn náu của các vị như Võ Chí Công, Chu Huy Mân khi hoạt động cách mạng…

Có thời, chùa Hang bị lãng quên, bị xuống cấp, hoang phế. Gần đây, di tích này đã được trùng tu sơ bộ trên tinh thần giữ nguyên hiện trạng, xây dựng thêm một hoa viên nhỏ làm nơi nghỉ mát cho du khách thập phương đến viếng chùa. Năm 2015, chùa Hang được công nhận là Di tích lịch sử cấp tỉnh.

Khách du có thể dành một ngày đến với Tam Nghĩa, viếng cảnh chùa Hang, rồi từ đây, thong dong qua rừng dừa Tịch Tây, nghe gió từ sông thổi mát rượi, chiều về ngắm những đàn cò trắng bay lượn, khung cảnh yên ả, thơ mộng. Một ngày bình yên vãn cảnh chùa, lắng nghe hương thiền, bình yên với sông nước mênh mông nơi rừng dừa... sẽ đọng lại trong ký ức.