Gặp lại mình trong tranh

Gặp lại chính mình trong bức tranh về Thượng Đức của cố họa sĩ Nguyễn Đức Hạnh trưng bày tại Bảo tàng Mỹ thuật Đà Nẵng, những cán bộ, chiến sĩ an ninh ngày ấy bồi hồi xúc động nhớ về một thời đạn lửa.

Đại tá Ngô Thanh Hải chia sẻ câu chuyện một thời ở Thượng Đức từ bức tranh của họa sĩ Nguyễn Đức Hạnh. Ảnh: HỒNG VÂN

Cơ duyên với họa sĩ chiến trường

Đại tá Ngô Thanh Hải - nguyên Trưởng phòng Quản lý hành chính Công an Đà Nẵng là người có nhiều kỷ niệm với Thượng Đức khi làm an ninh Quảng Đà. Trân trọng cuộc sống hòa bình nên ông luôn mải miết đi “tìm ngày hôm qua” từ những cuộc gặp gỡ với đồng đội một thuở. Lần đến thăm ông Hà Thanh Vân - Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật Đà Nẵng, được bạn hướng dẫn tham quan nơi này, ông ngạc nhiên khi gặp chính mình trong bức tranh đang được trưng bày ở bảo tàng này. Đó chính là ký họa “Lớp học quân sự của công an huyện Thượng Đức ngày 10.3.1975”. Tranh sơn dầu, nét vẽ đơn giản nhưng thật sắc sảo với cảnh 5 cán bộ, chiến sĩ đang miệt mài động tác bắn súng AK, xa xa trên đỉnh đồi là lá cờ giải phóng tung bay phần phật. Ông Hải nói như reo với Giám đốc Hà Thanh Vân: “Chính tôi đứng dưới gốc cây chỉ huy lớp học ấy”. Ký ức ùa về sau 43 năm làm gương mặt ông rạng rỡ hẳn.

Đại tá Ngô Thanh Hải kể, ngày ấy, sau chiến thắng Thượng Đức (7.8.1974), giữa ngổn ngang chiến trường, Ủy ban quân quản huyện Thượng Đức được thành lập (sau giải phóng Quảng Nam, sáp nhập lại vào Đại Lộc), ông được phân công làm quyền Trưởng Công an huyện. Để bổ sung lực lượng chốt giữ Thượng Đức không cho địch tái chiếm đồng thời làm cán bộ nòng cốt ở địa phương, ông được giao tuyển chọn gần 50 du kích trẻ, khỏe để đào tạo quân sự, chính trị. Tháng 10.1974, lớp đào tạo quân sự được tổ chức trên đồi. Một buổi sáng, mọi người ngạc nhiên khi có một họa sĩ dáng gầy gò, nói giọng Nghệ An đặt giá vẽ ngay bên lớp học. Họa sĩ này chia sẻ, từ Sư đoàn 304 qua đây, sau nhiều tháng vẽ bộ đội ở đó. Các chiến sĩ chỉ kịp nhìn thấy hình dáng phác họa qua nét bút chì đen của người họa sĩ. Nhiều lần như thế, thành quen, ai làm việc nấy. Mọi người cũng không biết tranh sẽ trưng bày ở đâu và sau này làm sao tìm được người họa sĩ dáng nhỏ nhắn kia…

Ông Hà Thanh Vân - Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật Đà Nẵng cho biết: “Năm 2010, họa sĩ Nguyễn Đức Hạnh qua đời vì bạo bệnh ở Hòa Nhơn, Hòa Vang. Trước đó ông có tâm niệm sẽ hiến tặng Đà Nẵng 452 bức tranh đã vẽ từ năm 1967 về chiến trường Quảng Đà và công cuộc kiến thiết của Quảng Nam - Đà Nẵng sau ngày giải phóng. Tiếp nhận từ năm 2011, nhưng mãi đến khi có Bảo tàng Mỹ thuật Đà Nẵng, những bức tranh đậm màu kháng chiến của họa sĩ Nguyễn Đức Hạnh mới có chỗ treo trang trọng. Vì số lượng tranh họa sĩ hiến tặng nhiều nên chúng tôi thường xuyên thay đổi các bức vẽ để kỷ vật của họa sĩ Đức Hạnh đều được đến với người xem. Bức tranh lớp học quân sự ở Thượng Đức tạo cảm giác yên bình trên vùng đất vừa giải phóng. Rất nhiều du khách nước ngoài đã đề nghị giải thích bức tranh đặc thù này bởi không hiểu vì sao lại có lá cờ xanh đỏ trong buổi tập”.

Sống lại một thời trận mạc

Từ phát hiện của Đại tá Ngô Thanh Hải, những nhân vật trong bức tranh năm xưa đã có ngày hội ngộ tại Bảo tàng Mỹ thuật Đà Nẵng. Ngoài số ít đang sống ở Đà Nẵng, hầu hết ở Đại Lộc. Lớp cán bộ, chiến sĩ được đào tạo cấp tốc trên đồi ngày ấy sau này đều trưởng thành, giữ các cương vị quan trọng trước khi về hưu, như: Đại tá Võ Tương - Trưởng công an quận Hải Châu, Đà Nẵng; Nguyễn Đức Tuấn - nguyên Giám đốc Sở VH-TT Đà Nẵng; Phan Khắc Chưởng - nguyên Phó Chánh án Tòa án tỉnh Quảng Nam; Nguyễn Khánh Sơn - Trưởng ban dân vận Huyện ủy Đại Lộc… Lớp học ngày ấy còn có cô em út Nguyễn Thị Thanh Hải, nay tuổi cũng đã 60, vừa trực tiếp học tập quân sự vừa tham gia nấu ăn, chăm sóc y tế phục vụ các anh chị, được mọi người yêu mến gọi là “cô tiên nhỏ”.

Khi quận lỵ Thượng Đức bị quân Giải phóng tấn công, quân ngụy thất trận, phần ai nấy tìm đường thoát thân mặc cho đồng bọn bị thương nằm rên la, kêu cứu trên các con đường. Chứng kiến cảnh đó, anh Ngô Thanh Hải đã chỉ đạo du kích Lộc Bình chôn cất tử tế số tử trận và cứu chữa số bị thương. Ngày lại ngày, khi ngơi tiếng máy bay của quân ngụy phản kích, cô y tá Nguyễn Thị Thanh Hải lại cùng đồng đội tất tả băng bộ đem cơm cho hơn chục binh lính ngụy. Gạo thì đi mót lúa cháy của dân ngoài ruộng, thuốc bổ và kháng sinh thì “mượn tạm” của tiệm thuốc bà Sáu Thành. Chị Hải nhớ lại: “Mỗi lần làm thuốc, bọn họ lại kêu hét ỏm tỏi, tôi phải nói: “Tôi băng bó cho quân giải phóng, thấy các anh ấy có la ré gì đâu”. Cả bọn xấu hổ, từ đó để yên cho tôi điều trị. Hàng chục tên bị thương nặng đã được cứu sống. Có người sau này đã đi tìm tôi và anh Hải”.

Nhớ về những ngày sôi nổi ấy, ông Nguyễn Văn Hai, hiện là Chủ tịch Hội Nạn nhân chất độc da cam huyện Đại Lộc nói: “Trước khi đánh Thượng Đức, chúng tôi được triệu tập học về chính sách hòa hợp dân tộc, khẳng định trừ một số ác ôn, còn hầu hết lính ngụy là nạn nhân chiến tranh, phải được đối xử nhân văn. Bởi thế anh em du kích ai cũng có người thân bị địch tra tấn, giam cầm hay sát hại hy sinh nhưng đều không hề có sự hằn thù trong đối xử với tù binh”. Ông Nguyễn Khánh Sơn thì nhớ lại cảnh người bạn của mình là học sinh bị thương do tên bay đạn lạc. Người cha là cảnh sát ôm đứa con trong tuyệt vọng. Lúc đó ông đã bảo lãnh cho hai cha con và gửi họ lên Thành Mỹ chạy chữa. Người con ấy nay sống sót và mấy mươi sau đã có lời xúc động khi gặp lại ân nhân của mình.

Những câu chuyện quá khứ cứ chảy về râm ran trong các cựu chiến binh Thượng Đức…

HỒNG VÂN