Giữ văn hóa từ gươl

Tây Giang là địa phương còn lưu giữ các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể phong phú, đa dạng ở một số thôn bản của đồng bào Cơ Tu. Trong đó, gươl truyền thống là một trong những nếp văn hóa được người dân bảo tồn, giữ gìn và phát huy giá trị.

Không chỉ là nơi sinh hoạt cộng đồng, gươl cũng là điểm tổ chức hội họp, tuyên truyền chủ trương của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước.Ảnh: BHƠRIU QUÂN

Đi dọc theo đường mòn Hồ Chí Minh, ngang qua các xã A Vương và Bha Lêê, thỉnh thoảng bắt gặp những mái gươl đang được dựng dở dang ngay giữa mặt bằng mới của các thôn. Ở thôn Xà Ơi 3 (xã A Vương) nhiều hộ dân tập trung dựng gươl để hoàn thành đúng tiến độ đã đưa ra tại cuộc họp dân trước đó. Mặt bằng mới được san ủi mở rộng, phần lớn hộ dân trong thôn đã làm xong nhà cửa ổn định, riêng gươl là công trình cuối cùng nhằm huy động sức mạnh cộng đồng. Theo người dân nơi đây, đã có nhà ở, bếp khói ấm cúng thì phải có gươl cho người dân trong thôn hội họp, trẻ em ngủ trưa. Gươl là nhịp sống của làng, thiếu gươl, làng sẽ mất đi giá trị vốn có của nó. Già làng Bhling TrơNgâr tuổi đã cao nhưng vẫn hăng say cùng con cháu đục đẽo, khắc họa các hình thù trên thân gỗ làm gươl. Với già làng, đó là trách nhiệm cần phải làm để cho con cháu học hỏi, noi theo. Già làng Arất TrơNgâr vui vẻ nói: “Dựng gươl ai cũng biết, nhưng để làm cho nó nổi bật giữa làng, thể hiện được sức mạnh cộng đồng làng rất là khó. Vì nó thể hiện qua những điêu khắc giàu sức tưởng tượng, cách chọn cây rừng, bố trí phù hợp, hài hòa với từng mái cột”.

Mùa này đang là mùa thu hoạch lúa ba trăng, dù vậy, người dân các làng vẫn phân công thành viên trong gia đình tham gia dựng gươl. Ở thôn Xà Ơi 1, hơn 20 người đang chạy đua với cái nắng gay gắt của mùa hè để sớm hoàn thành gươl làng. Quên cả buổi ăn trưa để cùng mọi người tranh thủ hoàn tất việc cắt cây, đục đẽo kịp giao lắp ráp dựng gươl vào buổi chiều, anh Arất Bông chia sẻ: “Việc ai nấy làm, phân công rõ ràng, làm xong việc này làm tiếp việc khác để dựng gươl kịp tiến độ”.

Tại xã A Vương, nhiều mô hình gươl đẹp đã được hình thành ở các thôn. Hiện nay, gươl tại thôn Aréc được đánh giá vẫn còn giữ nguyên giá trị truyền thống của dân tộc Cơ Tu. Trong gươl thường xuyên có người ở, nhất là các già làng đến đan lát, uống trà bàn việc cần làm trong thôn. Bếp lửa giữa gươl vẫn cháy đều, đồng nghĩa với việc giữ được sự vững chắc. Nhiều vật dụng gia đình cũng được người dân mang đến đây để làm của chung khi tổ chức hội làng. Thôn Taghêy cũng vừa khánh thành gươl được xem là to nhất xã, là công trình người dân mừng mặt bằng mới của thôn và chào mừng đại hội đảng bộ xã sắp đến.

Già làng Bhling TrơNgâr (thôn Xà Ơi 3, xã A Vương) đo, vẽ mẫu thiết kế.

Ông Alăng Bưu - Bí thư Đảng ủy xã A Vương cho biết, xã đang tập trung chỉ đạo nhân dân các thôn dựng gươl tại những mặt bằng dân cư mới được hoàn thiện. Để không xảy ra tình trạng “về nơi ở mới phải mất gươl làng”, lãnh đạo xã vừa vận động vừa yêu cầu các thôn tập trung dựng gươl ngay sau khi ổn định cuộc sống, đồng thời lấy đó làm công trình chào mừng đại hội đảng bộ xã. Cũng theo ông Alăng Bưu, đến thời điểm này xã A Vương đã dựng xong 5 gươl thôn, 1 gươl xã và người dân các thôn A’ur, Xà Ơi 1 và Xà Ơi 3 cũng đang tập trung hoàn thành gươl thôn.

Nằm dưới thung lũng bên đường Hồ Chí Minh, những mái nhà mới được dựng lên ở thôn Tà Làng (xã Bha Lêê) chìm trong màn khói sương mờ ảo. Người dân nơi đây đang tất bật với việc dựng gươl. Từ già đến trẻ được các tổ chức đoàn thể chính trị huy động, hăng say làm những phần việc của mình. Hết giờ làm việc ở xã, anh Alăng Diệu - Bí thư Đoàn xã Bha Lêê lại tất bật về làng tham gia dựng gươl với mọi người trong thôn. Alăng Diệu chia sẻ: “Thế hệ trẻ phải có trách nhiệm đi đầu trong phong trào này. Văn hóa dân tộc nếu không được thế hệ trẻ tiếp thu, bảo tồn sẽ có nguy cơ mất dần, tác động không nhỏ đến đời sống sau này của con em chúng ta. Bha Lêê đang tập trung xây dựng nông thôn mới, trong đó tiêu chí về dựng và giữ gươl được ưu tiên hoàn thành sớm, chủ trương này được người dân đồng tình hưởng ứng”.

Là huyện biên giới, phần lớn dân tộc Cơ Tu sinh sống, nhiều nét văn hóa bản địa tốt đẹp vẫn còn được người dân nơi đây bảo tồn, giữ gìn. Việc xây dựng gươl tại các thôn đã tô thêm giá trị văn hóa Cơ Tu ngày càng đậm đà, tạo được niềm tin vững bền trong người dân trước nguy cơ văn hóa bản địa đang bị mai một dần...

BHƠRIU QUÂN