Ký ức của phố

Dịp nào ngang qua đường Phan Bội Châu, ngay đoạn Văn Thánh - Khổng Miếu, bạn bè tôi đều bày tỏ sự ngạc nhiên. Giữa lòng đô thị mới, uy nghiêm một công trình kiến trúc cổ.

Đó cũng gần như là niềm tự hào của người dân Tam Kỳ, bởi đô thị này dù qua bao cuộc chuyển xoay, vẫn giữ được một quần thể kiến trúc, lịch sử, văn hóa và nghệ thuật độc đáo, hội tụ đầy đủ nét truyền thống văn hóa có niên đại hàng trăm năm.

Ông Bùi Ngọc Ảnh - Chủ tịch UBND TP.Tam Kỳ cho biết, chọn con đường phát triển đô thị văn hóa - sinh thái - du lịch là chuyện mà Tam Kỳ đang và sẽ hướng đến. Ngay từ buổi đầu tái lập tỉnh, bảo tồn vốn văn hóa và truyền thống nông thôn trong không gian đô thị này, với cấu tứ “làng trong phố” đã được định hình.

Một thành phố đẹp, hiền hòa, an toàn và bền vững trong khi vẫn đề cao giá trị văn hóa, lịch sử của địa phương là tiêu chí quan trọng nhất để Tổ chức Định cư con người Liên hiệp quốc trao giải thưởng “Thành phố phong cảnh châu Á năm 2015” cho Tam Kỳ. 

Dẫn chứng câu chuyện của đô thị Tam Kỳ để thấy rằng, sự gắn kết chặt chẽ giữa làng và phố, với những chỉ dấu của làng trong phố và xu hướng thành thị hóa nông thôn, khá rõ nét tại Quảng Nam.

Không tính đô thị lâu đời như Hội An, các đô thị phát triển sau này, là tổng hòa các yếu tố cảnh quan, kinh tế và văn hóa xã hội. Chính những kiến trúc cùng với dấu ấn văn hóa, nếu gạn lọc, đó sẽ là thứ làm nên hồn cốt của mỗi vùng đất, cũng là điều làm nên thương hiệu cho đô thị.

KTS.Lê Kiều Thanh (Viện Quy hoạch đô thị và nông thôn quốc gia) nhận định, mặc dù cũng nằm trong xu thế phát triển đô thị hiện đại, với hệ thống hạ tầng kỹ thuật, đường cao tốc, trung tâm thương mại, khu nghỉ dưỡng cao cấp cùng những điểm vui chơi giải trí quốc tế, nhưng dường như Quảng Nam vẫn đang thiếu định hướng về phát triển văn hóa và sinh thái trong phát triển đô thị và định cư nói riêng.

Trong khi hệ thống tài nguyên tự nhiên dễ dàng nhìn thấy và đánh giá được sự chi phối của quy hoạch thì các tài nguyên văn hóa lại ít được nhận diện trong các dự án này.

Tại các khu vực đồng bằng, tài nguyên văn hóa được nhìn nhận là hệ thống di tích các cấp, các nếp sinh hoạt phù hợp với từng hình thái sản xuất, cụ thể là các làng nghề hiện diện xung quanh đô thị.

Trong khi đó, ở miền núi, tỷ lệ đồng bào dân tộc thiểu số tại 6 huyện, với sự đa dạng văn hóa riêng có, chiếm từ 65 - 95% dân số, thì lại ít thấy đánh giá và tích hợp các giá trị này trong các đồ án quy hoạch.

“Do đó, khi có sự tác động, những không gian xây dựng sẽ làm thay đổi và gây nên sự mất cân bằng và chức năng sinh thái. Điều này, một phần sẽ làm giảm giá trị tài nguyên, mặt khác sẽ làm mất cân bằng sinh thái và đó chính là nguyên nhân tạo ra nhiều thay đổi về khí hậu, thời tiết và thiên tai, mất bản sắc văn hóa vùng miền.

Hệ thống định cư bao gồm rất nhiều giá trị về văn hóa, lịch sử và kiến trúc. Nhưng hiện nay mô hình phát triển đô thị chưa phát huy và đang có tác động tiêu cực tới hệ thống sinh thái tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên tại Quảng Nam” - KTS.Lê Kiều Thanh nhận định. 

Đưa ra khái niệm định cư bền vững, nhiều chuyên gia cho rằng, từ đảm bảo sự tồn tại lâu dài của những giá trị gốc và nhu cầu nâng cao chất lượng sống, bao gồm văn hóa xã hội, môi trường và điều kiện sống, việc làm… của con người là điều phải hướng tới trong quy hoạch đô thị.

Hướng đến các tiêu chí đô thị thông minh, trong đó, xem xét mối tương quan giữa địa hình, cảnh quan, mối quan hệ sản xuất, không gian cảnh quan văn hóa trong các điểm định cư truyền thống (bao gồm hệ thống di tích, cấu tứ làng truyền thống trên cơ sở bao hàm cả tập tục nếp sống...) để có những đồ án quy hoạch phù hợp là điều cần phải tính toán kỹ. 

Đó cũng là bước đi đầu tiên để hình thành thương hiệu đô thị - cũng là bắt đầu giữ lấy những ký ức đô thị...