Nấm ngọc cẩu ở rừng

Được phát hiện vào cuối năm 2016, đến nay nấm ngọc cẩu vùng cao Tây Giang đã được nhiều người biết đến và nó xem là món quà quý của thiên nhiên ban tặng. Theo tài liệu dân gian, nấm ngọc cẩu được sử dụng trong các bài thuốc làm bổ máu, bổ thận, cường dương, kích thích đường tiêu hóa, thông tiểu, chữa nhức mỏi tay chân, đau lưng, đặc biệt tốt cho phụ nữ phục hồi sức khỏe sau khi sinh...

Đồng bào vùng cao Tây Giang chế biến nấm ngọc cẩu.Ảnh: ĐÌNH HIỆP

Gian nan đi tìm....

Những ngày đầu tháng mười, thời tiết bắt đầu bước vào mùa mưa, khí hậu se se lạnh, người dân vùng cao Tây Giang vào rừng săn lùng một loại nấm quý hiếm - nấm ngọc cẩu. Anh Zơrâm Hướp, Chủ tịch UBND xã Tr’Hy cho biết: “Hiện nhiều người dân ở đây gác việc nương rẫy sang bên để vào rừng hái nấm này về bán cho thương lái với giá khoảng 50 nghìn đồng đến 60 nghìn đồng/kg tươi. Một ngày, một người “trúng” thì có thể hái được 100kg nấm tươi, cho thu nhập rất lớn”. Được biết, nấm ngọc cẩu thường mọc trên các vùng núi cao khoảng 1.300m trở lên so với mực nước biển. Chỉ những khu vực có khí hậu lạnh mới tìm thấy loại cây thuốc này. Ở nước ta, nấm ngọc cẩu mọc nhiều ở các tỉnh miền núi phía Bắc như Hòa Bình, Lào Cai, Sơn La, Điện Biên. Còn ở Tây Giang nấm này mọc nhiều ở 3 xã Ch’Ơm, A Xan và Tr’Hy.

Khoảng 5 giờ sáng, theo chân già làng Riáh Danh cùng những thanh niên mạnh khỏe làng Abanh 2, xã Tr’hy vào rừng tìm nấm. Đồng bào Cơ Tu ở đây được xem là người con của núi rừng. Cả dãy núi K’lang rộng cả ngàn héc ta, rừng nguyên sinh rậm rịt, chằng chịt dây leo, nhiều dốc đứng, vực sâu nhưng chẳng ăn thua gì với họ. Họ thuộc đường rừng như lòng bàn tay. Họ hiểu rừng, biết được chỗ nào có cây chò, cây giổi, chỗ nào có nấm linh chi, mật ong và đặc biệt là nấm ngọc cẩu... Khả năng định hướng dựa vào các cây cổ thụ chính xác không thua gì la bàn hay định vị bằng GPS hiện đại. Anh Riáh Neo, thôn Abanh 2, nói: “Từ nhỏ mình đã theo ama, amế (bố, mẹ) lên rừng rồi nên chừ thành quen. Đôi chân mình chừ đã chai rồi không sợ gì hết, sống nhờ rừng, lâu lâu không đi rừng cảm thấy nhớ. Hôm nay, vào mùa mưa mình biết thế nào cũng có nấm ngọc cẩu nêu huy động mọi người đi, hy vọng kiếm thêm nguồn thu nhập cho gia đình”.

Sau gần 3 tiếng đi bộ, đôi chân rã rời và ai nấy đã thấm mệt. Tuy nhiên, cái mệt cũng dần tan biến khi nhìn thấy thành quả hiện ra trước mắt. Những cây nấm ngọc cẩu từ lòng đất chui lên màu sắc sặc sỡ trông đẹp mắt. Nấm mọc tập trung từng cụm. Mỗi cụm có hàng chục cọng nấm gắn kết nhau. Cách lấy chúng cũng đơn giản, chỉ cần đào quanh, sâu khoảng gang tay thì lấy được. Qua quan sát, chúng tôi phát hiện nấm ngọc cẩu là loại mọc và sống ký sinh trên rễ của những cây gỗ lớn trong rừng sâu. Dưới mỗi cụm nấm luôn có một rễ cây cứng, muốn lấy nấm phải cắt rễ cây này. Nấm ngọc cẩu là dạng nửa cây, nửa nấm, không có lá. Thân có màu đỏ nâu sẫm, được cấu tạo bởi cán hoa lớn, mang hoa dày đặc, có bao bọc bằng mo màu tím. Nấm có mùi thơm đặc trưng. Hoa nấm nạc và mềm. Hoa đực và hoa cái phân biệt rõ ràng. Cụm hoa đực hình trụ, dài 10 - 15cm. Cụm hoa cái hình đầu, dài 2 - 3cm. Ruột hoa nấm giống như ruột quả thanh long, chứa tinh bột. Già làng Riáh Danh bảo chỉ thu hoạch những cây nấm đã trưởng thành thôi. Nghĩa là hoa của nó đã to và dài cỡ gang tay người lớn là được. Những cây nấm còn nhỏ mới nhú thì chừa lại khoảng 3 - 4 ngày sau lên thu hoạch. Như vậy chất lượng nấm mới tốt và bán được giá cao. “Nấm này thái mỏng phơi khô ngâm với rượu gạo thì ngon tuyệt, thơm lắm, uống vào vợ mê cả ngày” - già Danh cười nói...

Giữ quà của rừng

Để làm ra bình rượu ngọc cẩu thì có hai cách là ngâm củ tươi và thái lát phơi khô rồi mới ngâm. Trước đây, người dân chỉ ngâm rượu bằng chum, vại nhưng nay thì họ chọn bình thủy tinh để ngâm vì nhìn vào bình rượu trông rất bắt mắt. Rượu để ngâm là rượu gạo nguyên chất khoảng 38 đến 43 độ là vừa. Một ký ngọc cẩu tươi ngâm với khoảng 5 lít rượu. Rượu ngâm trong thời gian khoảng 3 tháng là uống được.     Nhưng muốn rượu ngon thì thường người ta ngâm ngọc cẩu khô. Cách ngâm này rất cầu kỳ. Ngọc cẩu sau khi làm sạch được thái mỏng. Phần củ thái riêng, phần ngọn thân nấm thái riêng. Nấm thái xong đem phơi ở điều kiện không được tiếp xúc với ánh mặt trời mà chỉ dùng sức nóng. Thường nấm được phơi trong nhà, dưới mái tôn. Sức nóng của tôn sẽ làm nấm khô dần, như vậy giữ được màu sắc và mùi hương. Sau khi ngọc cẩu đã khô, dùng khoảng 3g nấm khô ngâm với 5 lít rượu gạo, nếu muốn cho rượu thơm dễ uống thì bỏ thêm ít mật ong, hay trái la hán quả...

Nấm ngọc cẩu - một dược liệu có giá trị.

Dạo quanh trung tâm huyện Tây Giang, dễ bắt gặp nấm ngọc cẩu được thương lái bày bán rất nhiều. Chỉ với 60 nghìn đồng một ký so với 300 nghìn/ký ngoài Tây Bắc thì đây là món hàng hời và… siêu lời. Chị Hoa, một thương lái chuyên buôn bán các mặt hàng cây dược liệu có biệt danh “hoa sâm” cho biết: “Nấm ngọc cẩu không chỉ bán cho cán bộ, khách du lịch đến Tây Giang mà họ còn “shíp” hàng vào tận TP.Hồ Chí Minh và ra tận Hà Nội”. Vì nhu cầu mua lớn nên người dân vùng cao Tây Giang ào ạt vào rừng truy tìm nấm ngọc cẩu..., dẫn đến nguy cơ cạn kiệt loại nấm quý này là rất lớn.

Ông Lê Hoàng Linh, Phó Chủ tịch UBND huyện Tây Giang cho biết, trước thực trạng trên, huyện đã có phương án bảo vệ tốt loại nấm này cùng với các loại cây dược liệu quý khác.

ĐÌNH HIỆP