Vì sao sợi amiang trắng vẫn được sử dụng ở nhiều quốc gia trên thế giới?
(QNO) - Đầu những năm của thế kỷ 20, để phục vụ cho sự phát triển công nghiệp mãnh mẽ, đặc biệt là trong Chiến tranh Thế giới thứ II, các loại sợi amiang gồm cả amiang nâu và amiang xanh đã được khai thác và sử dụng với quy mô lớn.
Chúng được những công nhân lao động sử dụng công nghệ, dụng cụ thô sơ để phun xịt trực tiếp lên trường và trần của các toà nhà. Những công nhân không được trang bị bảo hộ lao động đã phải tiếp xúc với amiang nâu và xanh trong một thời gian dài khiến họ bị phơi nhiễm và gánh chịu những hệ quả nghiêm trọng về mặt sức khoẻ.
Ngày nay, các nghiên cứu đã chỉ ra rằng amiang trắng với cấu tạo dạng sợi xốp mềm, cấu trúc sợi hình trụ, là loại sợi duy nhất an toàn khi được sử dụng có kiểm soát. Vì vậy khi mà amiang nâu và xanh bị cấm sử dụng hoàn toàn trên thế giới thì chỉ có duy nhất sợi amiang trắng là được phép sử dụng với các điều kiện nhằm đảm bảo sức khoẻ con người và môi trường.
Từ những cường quốc công nghiệp hàng đầu thế giới…
Tháng 5 vừa qua, Cơ quan Bảo vệ Môi trường Hoa Kỳ (EPA) vừa công bố bộ quy tắc về các sản phẩm có chứa amiăng tại Mỹ. Bộ quy tắc này khẳng định rằng EPA sẽ không đưa ra bất kỳ lệnh cấm nào với các sản phẩm ống nước và tấm amiăng xi-măng tại Hoa Kỳ.
Tại Mỹ, amiăng được khai thác tại 17 bang bao gồm khu vực Appalachian, California và Oregon. Giai đoạn cuối những năm 1960 đầu những năm 1970 được coi là thời kỳ phát triển cực thịnh khi hơn 103 nghìn tấn amiăng (cả sợi nâu, xanh, trắng) được sử dụng trong các ngành công nghiệp mỗi năm. Hiện nay, hai loại sợi amiang nâu và xanh đã bị cấm toàn hoàn tại Mỹ. Trong khi đó, Toà án Thượng thẩm đã bác bỏ đề xuất cấm amiang trắng vì không có bằng chứng khoa học thuyết phục về khả năng gây bệnh của chúng. Để bảo vệ sức khoẻ cộng đồng, Chính phủ Mỹ quy định nồng độ sợi amiang trắng tối đa trong không khí là 0,1 sợi/cc trong 8 giờ làm việc.
Trung Quốc là nhà tiêu thụ amiang trắng nhiều nhất thế giới với khoảng 500 nghìn tấn amiang trắng mỗi năm, đồng thời cũng là nơi khai thác amiang lớn thứ 2 thế giới chỉ sau Nga. Khoảng 70-80% amiang được sử dụng nội địa để sản xuất các sản phẩm fibro xi măng, còn lại được dùng trong sản xuất vật liệu ma sát, cách nhiệt, dệt may…
Chính phủ quốc gia tỷ dân này ủng hộ việc sử dụng amiang trắng có kiểm soát vì nguyên nhân chủ yếu gây ung thư trung biểu mô tại Trung Quốc được xác định không phải do phơi nhiễm với amiang trắng. Tuy nhiên, để đảm bảo an toàn trong sản xuất, luật pháp nước này quy định nồng độ amiang trắng tối đa là 2mg/m3.
CHLB Nga là nước khai thác amiang trắng nhiều nhất thế giới với hơn 40.000 người lao động trong lĩnh vực này.
Mỏ Uralasbest thuộc thành phố Asbest – thành phố có tuổi đời 130 năm với dân số lên đến 80 nghìn người. Các công trình xây dựng, đường xá, đường ống tại nơi này đều được làm từ fibro xi măng. Nhiều gia đình có đến 3 thế hệ gắn bó với nền công nghiệp này. Các chỉ số sức khoẻ của thành phố này luôn nằm trong mức độ trung bình như các vùng khác tại Nga. Không có ca ung thư nào được ghi nhận do phơi nhiễm với amiang trắng khi thành phố áp dụng các biện pháp sử dụng an toàn.
Đến những nước láng giềng với điều kiện tương đồng Việt Nam
Thái Lan là quốc gia có nhiều điểm tương đồng với Việt Nam về điều kiện kinh tế, xã hội cũng như là môi trường khí hậu. Sợi amiăng trắng được nhập khẩu hoàn toàn chủ yếu dùng để sản xuất các sản phẩm tấm lợp fibro xi măng, ống nước và má phanh từ năm 1938. Sản lượng nhập khẩu amiang trắng tăng 21,13% từ 33.896 tấn trong năm 2016 lên 41.060 tấn trong năm 2017 và 44.591 tấn trong năm 2018. Dự kiến sẽ tăng hơn 45.000 tấn vào cuối năm 2019.
Nghị quyết mới nhất vào ngày 2 tháng 12 năm 2014, Nội các Thái Lan đã bác bỏ đề xuất của Bộ Y tế Công cộng về việc cấm amiăng ở Thái Lan, với lý do thiếu bằng chứng về bệnh liên quan đến amiăng. Tiến sĩ Somchai Bavornkitti, chuyên gia về bệnh hô hấp và thành viên của Viện xã hội Hoàng gia, đã xác nhận rằng không có trường hợp nào bị bệnh do phơi nhiễm với amiăng trắng tại Thái Lan.
Tại Indonesia, amiang trắng đã được sử dụng từ năm 1950 và chưa ghi nhận trường hợp bệnh nào do amiang trắng gây ra được tìm thấy tại nước này. Hiện nay quốc gia này đang có 26 ngành công nghiệp với 7.000 người lao động đang tham gia sản xuất các loại vật liệu có chứa amiang trắng. Cho dù Indonesia đã cấm amiang nâu xanh từ năm 2001, amiang trắng vẫn được sử dụng rộng rãi một cách có kiểm soát với quy định nồng độ sợi tối đa là 0.1 sợi/cc. Thống kê cho thấy, có hơn 6 triệu hộ gia đình của nước này vẫn đang sử dụng tấm lợp fibro xi măng.
Tại Lào, hiện nay có 9 cơ sở đăng ký sản xuất ngói xi măng tại 5 tỉnh với công suất tổng là 8.066 tấn mỗi năm. Amiang trắng là loại sợi duy nhất được nhập khẩu và sử dụng tại quốc gia này. Trong giai đoạn 2010 - 2013, Lào nhập khẩu 21 nghìn tấn amiang trắng chủ yếu từ Trung Quốc, Nga, và Kazakhstan. Không có dữ liệu nào ghi nhận amiang trắng gây ra tử vong hoặc bệnh nghiêm trọng tại nước này. Bệnh liên quan đến amiăng không có trong danh sách các vấn đề sức khỏe được WHO coi là ưu tiên hàng đầu của Lào.
Việt Nam sử dụng amiang trắng để làm tấm lợp fibro xi măng từ những năm 1963. Những nghiên cứu khoa học trong nước đã chứng minh không có trường hợp nào bị bệnh do tiếp xúc với amiang trắng hay ở dưới mái nhà tấm lợp. Tuy nhiên, những tranh cãi về việc cấm hay không cấm amiang trắng đã diễn ra hơn 20 năm nay mà vẫn chưa đi đến hồi kết làm các doanh nghiệp sản xuất tấm lợp khốn đốn, làm không được, bỏ không xong. Nhiều ý kiến quan ngại về việc có hay không một cuộc chiến thương mại muốn thay thế tấm sợi amiang bằng các sản phẩm cạnh tranh khác nhằm chiếm lĩnh thị trường tấm lợp phân khúc thấp.
Kết luận
Phát biểu trong chuyến đi khảo sát thực tế của các Bộ ngành Việt Nam tại Liên bang Nga vào cuối tháng 6/2019 về khuyến cáo của WHO liên quan đến ảnh hưởng của amiăng trắng tới sức khỏe con người, Đại diện Bộ Y tế Liên bang Nga cho rằng “chúng ta không nên nói về quan điểm của Liên bang Nga hay bất kỳ quốc gia nào vì mỗi quốc gia đều có những lợi ích kinh tế hoặc chính trị khác nhau. Vậy nên, hãy nói về khía cạnh nghiên cứu khoa học. Các nghiên cứ quốc tế về sức khoẻ người dân và người lao động tại thành phố mỏ của Nga đã chứng minh không có trường hợp nào bệnh tật nếu chúng ta kiểm soát được nồng độ bụi sợi amiăng trắng trong không khí. Bất kỳ chất gì nếu sử dụng không có kiểm soát thì đều ảnh hưởng đến sức khoẻ con người, điều quan trọng là luôn cần có biện pháp an toàn.