"Chạy đua" với facebook

Không thể phủ nhận mạng xã hội, phổ biến nhất là facebook, đang tạo ra áp lực khá lớn khi mức độ cạnh tranh thông tin ngày càng gay gắt hơn với báo chí chính thống. Tỉnh táo và trách nhiệm giữa cơn bão thông tin của mạng xã hội trở thành trách nhiệm nặng nề cho người làm báo hiện nay…

Trong sự cố vỡ ống dẫn dòng của thủy điện Sông Bung 2 tại Nam Giang vào tháng 9.2016, một số phóng viên chia sẻ, thông tin đầu tiên nắm được khởi nguồn từ facebook. Ảnh: T.CÔNG

Nguồn tin và tương tác

Chỉ tính riêng facebook, ở thời điểm hiện tại, Việt Nam có gần 30 triệu tài khoản, chiếm gần 1/3 dân số, cho thấy mạng xã hội đang phát triển chóng mặt như thế nào. Đây cũng chính là “kho tin” với báo chí. Facebook trở thành công cụ, nguồn tin của rất nhiều nhà báo. Nhiều vụ việc xuất phát từ facebook trở thành tâm điểm của dư luận khi có báo chí vào cuộc. Nhà báo Hoàng Sơn (Báo Thanh Niên) chia sẻ, một ngày không lướt facebook bỗng dưng thấy mình lạc hậu. “Những câu chuyện dư luận rầm rộ chia sẻ trên facebook, mình không bắt nhịp được, là sự tụt hậu trong nghề. Ở TP.Đà Nẵng, có nhiều vụ việc “nóng” được đưa lên mặt báo mà nguồn tin đầu tiên xuất phát từ mạng xã hội. Chẳng hạn, năm 2016 cảnh rừng Sơn Trà “chảy máu” được một người dùng facebook đưa lên trang cá nhân của mình đã nhanh chóng tạo sự chú ý của nhiều người, báo chí ngay lập tức vào cuộc. Hay vụ việc gần đây là dự án “bạt núi” Sơn Trà xây biệt thự trái phép. Thông tin này được tôi và nhiều đồng nghiệp vào cuộc kiểm chứng, xác minh và thông tin đến bạn đọc. Từ đó, những kiến nghị đã được đặt lên bàn của Thủ tướng. Tất cả bắt nguồn bởi bức ảnh chụp thực trạng rừng bị đào xới do một người chia sẻ lên facebook” - nhà báo Hoàng Sơn nói.

Nhiều người làm báo, trước đây kiên quyết “nói không với facebook”, nhưng bây giờ đã lựa chọn facebook là nơi tương tác thông tin vì đặc tính tức thời. Vấn đề làm báo “thời facebook” đặt ra không còn mới mẻ, nhưng vẫn còn nhiều góc độ đáng bàn. Theo nhà báo Nguyễn Đông (Báo điện tử VNExpress), khi mạng xã hội đang chiếm phần lớn thời gian của người dùng internet, đồng nghĩa với việc các tờ báo điện tử, trang tin điện tử gặp phải thách thức rất lớn khi số lượng bạn đọc thay đổi thất thường. Sự phát triển như vũ bão của mạng xã hội là thách thức của báo chí đã từng được cảnh báo từ khoảng 5 năm trước đây. Để thích nghi, nhiều người làm báo chuyển hướng từ sản xuất những gì mình có, sang “bán” những tin tức bạn đọc cần. Những bài viết nhận được sự nhiều lượt chia sẻ của đông đảo người dùng mạng xã hội, luôn là những bài viết đem về cho tòa soạn lượng view lớn. “Không khó để nhận thấy, đôi khi những sự kiện chính lại không thu hút người đọc bằng những câu chuyện bên lề. Ví dụ như chuyến thăm của Tổng thống Obama đến Việt Nam, người ta quan tâm đến chuyện ông đi ăn bún chả cá Hà Nội nhiều hơn là các buổi hội đàm với chính khách, hay thông tin về bầu cử Tổng thống Pháp nhanh chóng được dư luận chuyển hướng quan tâm đến chuyện tình của ông Macron với người vợ hơn mình 24 tuổi...” - nhà báo Nguyễn Đông chia sẻ.

Việc tương tác trên mạng xã hội khơi gợi khá nhiều ý tưởng, góc khuất về thông tin, trở thành vùng đất mới cho người làm báo thời hiện đại. Từ áp lực thông tin ấy, nhiều tờ báo bắt đầu công cuộc xoay chuyển của mình, sẵn sàng và nhanh nhạy hơn trong cuộc chạy đua thông tin với mạng xã hội, thậm chí “canh tác” ngay trên lãnh địa này bằng các trang fanpage chia sẻ đường link bài viết, tiếp nhận và tương tác với bạn đọc. Trong nhiều vụ việc, chính sự tương tác và tính tức thời của mạng xã hội đã giúp báo chí có tiếng nói nhanh nhất, tạo được hiệu ứng tích cực từ thông tin. Lẽ dĩ nhiên, đó là những thông tin trung thực và chính xác, sau khi có sự kiểm chứng và xác tín của người làm báo.

“Quá nhanh, quá nguy hiểm”

Bên cạnh những “thông tin vàng”, mạng xã hội cũng chứa đầy “tin rác”, “tin vịt”. Trong một số vụ việc cụ thể, phóng viên vì muốn chạy đua đưa tin nhanh, nóng hổi mà bỏ qua bước quan trọng của tác nghiệp báo chí: kiểm chứng thông tin. Thao tác này không chỉ đòi hỏi sự tỉnh táo của người làm báo, mà còn là trách nhiệm bắt buộc. Nhà báo Hoàng Sơn nhận định, thông tin trên mạng xã hội đang “quá nhanh, quá nguy hiểm”. Chạy đua thông tin nhanh theo mạng xã hội, bao giờ cũng đi kèm với rủi ro. Vừa nhanh vừa chính xác, là áp lực không nhỏ cho người làm báo, khi những thông tin trên mạng xã hội gần như “tức thời”. Người làm báo trẻ, không chỉ nhanh mà còn phải đặc biệt tỉnh táo và trách nhiệm, bằng chính nghiệp vụ và những nguyên tắc nghề nghiệp không thể phá bỏ.

“Áp lực lớn nhất, và có lẽ là duy nhất của báo chí chính thống, là thường chậm hơn trong cuộc cạnh tranh từng phút về thông tin. Các nhà báo luôn cảm thấy mình bị trễ, dẫn đến một điều rất tiêu cực, là lấy tin từ mạng xã hội mà không kiểm chứng. Nhà báo không kịp kiểm chứng nguồn tin, xuất phát từ chỗ tranh đua quyết liệt, áp lực về mặt thời gian, báo nào đưa trước là người chiến thắng. Nhưng báo chí không phải là cuộc chạy olympic, khi nhà báo trên hết phải tuân thủ nguyên tắc trung thực và chính xác. Thực tế, đã có hàng loạt cơ quan báo chí bị xử phạt, và xử phạt rất nặng, vì vi phạm những điều này” - nhà báo Lê Trung Việt (Báo Phụ nữ TP.Hồ Chí Minh) nhận định. Thêm nữa, dù bản chất thông tin là con số, sự kiện và câu chuyện, nhưng chính vì không kiểm nghiệm, không chứng kiến, không trực tiếp có mặt để xác minh, nhà báo sẽ “sản xuất” vô vàn thông tin vô cảm. Cảm xúc, cho dù không thể hiện bằng ngôn ngữ, nhưng sẽ bộc lộ thái độ, góc nhìn qua cách thông tin. Chạy theo facebook và không kiểm chứng là cách nhanh nhất để giết chết những cảm xúc trong chính bản tin của người làm báo.

Từ nguồn tin trên facebook, vụ việc bạt núi Sơn Trà xây biệt thự trái phép được báo chí vào cuộc. Ảnh: C.T

Áp lực thời sự đang tạo ra sự lung lay cho nhiều người làm báo. Trong khi đó, báo chí chính thống không thể tách rời sự chuẩn mực. Việc dung hòa yếu tố “nhanh nhạy - chuẩn mực” đang là câu chuyện đặt ra cho báo chí hiện đại. “Làm báo thời facebook như thế nào? Theo tôi, nếu người làm báo chỉ đơn thuần chạy theo tin tức trên facebook hay cạnh tranh tin tức với facebook, sẽ luôn là người thua cuộc. Nhưng với người làm báo có trách nhiệm, với những kỹ năng đã được đào tạo, quyền được tác nghiệp báo chí một cách công khai, chính đáng, sẽ là người đi xác minh những sự việc được phản ánh trên facebook để tìm ra sự thật, phản ánh trung thực, khách quan cho mỗi sự việc” - nhà báo Nguyễn Đông nhìn nhận.

Một đồng nghiệp chia sẻ câu chuyện nghề, về một cô gái bất ngờ bị bắt. Trên facebook bắt đầu loan tin cô ta là người đã gây ra một vụ cướp tài sản, và liền sau đó là những hình ảnh trên trang cá nhân, các mối quan hệ khác của nghi can bắt đầu được “cộng đồng mạng” đưa ra mổ xẻ. Nhiều người bắt đầu “kết án” cô gái ấy. Nhà báo, bằng quyền tác nghiệp hợp pháp và trách nhiệm của mình, sẽ là nguồn cung cấp thông tin chính xác từ người trong cuộc, từ cơ quan điều tra, phản ánh những góc khuất đằng sau sự việc. Đó, mới là những thông tin chân xác và quý giá mà bạn đọc cần, từ báo chí.

THÀNH CÔNG

THÀNH CÔNG