Giữ tâm sáng khi cầm bút

Cuộc cạnh tranh thông tin gay gắt giữa báo chí với báo chí, giữa báo chí với các trang mạng xã hội đang đặt ra những đòi hỏi bức thiết đối với báo chí trên nhiều lĩnh vực, đặc biệt là vấn đề đạo đức người làm báo. Trong bối cảnh đó, tư tưởng, đạo đức, phong cách báo chí Hồ Chí Minh là kim chỉ nam để mỗi người làm báo soi rọi, sửa mình…

Hội Nhà báo tỉnh tổ chức tọa đàm “Đạo đức người làm báo gắn với Chỉ thị số 05/CT-TW của Bộ Chính trị khóa XII” vào tháng 6.2017. Ảnh: T. CÔNG

HỌC ĐIỀU GÌ Ở BÁC

Trong cuộc đời làm báo của mình, Bác Hồ đã viết hàng nghìn bài báo, đủ các thể loại. Dù ở thể loại nào, các bài viết của Bác đều toát lên tính trung thực, phản ánh đúng hiện thực khách quan, bản chất sự việc, phân biệt rõ đúng sai, không “tô hồng”, “bôi đen”, phiến diện, một chiều. Đây chính là tấm gương của đạo đức nghề nghiệp, cái gốc của một nhà báo cách mạng, người làm báo chân chính. Bác cho rằng: “Không nên chỉ viết cái tốt mà giấu cái xấu. Nhưng phê bình phải đúng đắn. Nêu cái hay, cái tốt phải có chừng mực, chớ phóng đại. Có thế nào nói thế ấy…”. Người chia sẻ kinh nghiệm làm báo: “Mỗi khi viết một bài báo, thì tự đặt câu hỏi: Viết cho ai xem? Viết để làm gì? Viết thế nào cho phổ thông dễ hiểu, ngắn gọn dễ đọc? Khi viết xong thì nhờ anh em xem và sửa dùm”. Các bài báo của Bác luôn ngắn gọn, cô đọng, súc tích, văn phong giản dị, dễ hiểu, dễ đi vào lòng người.

Thế hệ làm báo hiện nay học gì ở phong cách báo chí Hồ Chí Minh? Trước hết, học ở tính trung thực trong tác nghiệp báo chí. Đó là nền tảng phẩm chất đạo đức nghề nghiệp của người làm báo. Người làm báo khi đặt bút phải trung thực, tôn trọng sự thật, không vì chạy theo lợi nhuận hoặc cạnh tranh thông tin mà “giật gân” để câu khách, cóp nhặt thông tin rồi xào xáo thành bài viết. Người làm báo, tờ báo phải bám sát cơ sở, đi sâu vào thực tiễn, nắm bắt tâm tư, nguyện vọng của quần chúng nhân dân, từ đó thông tin trung thực, có quan điểm đúng - sai rõ ràng.

Một đặc trưng nổi bật nữa trong phong cách báo chí Hồ Chí Minh là tính chiến đấu. Theo Bác, báo chí là vũ khí đấu tranh cách mạng, và mỗi nhà báo là một chiến sĩ. Trong tình hình hiện nay, khi toàn Đảng quyết tâm thực hiện Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XII) về xây dựng, chỉnh đốn Đảng, báo chí và người làm báo giữ vai trò quan trọng. Người làm báo phải dũng cảm đấu tranh để góp phần ngăn chặn, đẩy lùi tệ tham nhũng, lãng phí, quan liêu, tiêu cực, tệ nạn xã hội. Trong quá trình tác nghiệp, người làm báo phải đi sâu vào quần chúng, độc giả, điều tra, dẫn chứng cụ thể, rõ ràng để bài viết sinh động, chân thực, sâu sắc. Xác định đúng đối tượng, mục đích viết báo cũng là biện pháp khắc phục tình trạng “thương mại hóa” - vì lợi ích kinh tế tầm thường mà bỏ qua giá trị tốt đẹp, chức năng cơ bản của báo chí.

TRƯỜNG ĐỒNG

TRÁCH NHIỆM & SỨ MỆNH

Học tập tư tưởng, đạo đức, phong cách báo chí Hồ Chí Minh trong tình hình hiện nay là yêu cầu hết sức quan trọng đối với các cơ quan báo chí và đội ngũ người làm báo.

Theo Trưởng ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Nguyễn Chín, trong thực tiễn, sự suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức lối sống diễn ra ở nhiều cấp ngành, kể cả trong Đảng, chính quyền và trong báo chí. Do vậy, báo chí phải là một trong những cơ quan đi đầu học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh để đấu tranh phòng chống tham nhũng, góp phần đề kháng được những nguy cơ suy thoái. “Muốn thực hiện tốt công tác tuyên truyền, định hướng dư luận, học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, mỗi người làm báo phải tự học hỏi, trau dồi kinh nghiệm và tự làm gương bằng bài viết của mình trên trang báo, làm tốt trách nhiệm và sứ mệnh của mình” - Trưởng ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Nguyễn Chín nhấn mạnh.

Phóng viên Truyền hình Báo Quảng Nam Online phỏng vấn một già làng ở vùng cao. Ảnh: ALĂNG NGƯỚC

Tâm - đức đi đầu

Nhà báo Nguyễn Hữu Đổng - Phó Tổng biên tập Báo Quảng Nam chia sẻ, phong cách báo chí của Hồ Chí Minh là tổng hòa các đặc điểm độc đáo, sinh động và giàu tính nhân văn cả về tư tưởng, đạo đức, lẫn đề tài, thể loại, kết cấu văn phong, cũng như hình thức thể hiện tác phẩm. Trong đó, cơ sở của phong cách chính là tư tưởng suốt đời phấn đấu hy sinh vì độc lập của Tổ quốc, vì tự do và hạnh phúc của nhân dân, kết hợp với đạo đức cao cả và trong sáng là “Cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư”. Vì thế, tác phẩm báo chí trước hết phải viết vì người đọc và có nguyên tắc. “Làm báo, trước hết phải có tâm - đức trong sáng. Người làm báo trước khi xây dựng một tác phẩm báo chí cần phải tự đặt ra câu hỏi đúng với thực tế, bởi mình viết vì người đọc, chứ không phải viết để… tự sướng” - nhà báo Nguyễn Hữu Đổng nói.

Trân quý từng tác phẩm báo chí mình làm ra, cũng là cách mà người làm báo nên học theo phong cách của Bác. Bởi, chính những “đứa con tinh thần” ấy khi ra đời sẽ phản ánh một phần câu chuyện, phong cách làm báo của người viết, từ nội dung đề tài, hình thức thể hiện, cho đến việc sử dụng ngôn ngữ, văn phong trong tác phẩm. Do đó, học và làm theo phong cách báo chí của Bác là để tránh cung cách làm báo “salon”, chỉ lấy báo cáo về xào xáo mà thiếu đi sâu đi sát cơ sở. Vụ “đống rơm tự phát cháy ở Duy Xuyên” vào năm 2006 được nhà báo Nguyễn Hữu Đổng dẫn chứng như một bài học thực tế cho việc thiếu kiểm chứng thông tin, tạo nên sự cố truyền thông từ một chuyện hết sức bình thường: rơm cháy do trẻ em đốt. Tuy nhiên, vụ việc đó đã trở thành sự kiện tiêu tốn rất nhiều công sức của các nhà nghiên cứu, cơ quan chức năng, lẫn… các nhà báo. Hay những thảm họa về môi trường biển, cơn bão nước mắm arsen… cũng là những bài học cần được nhìn nhận một cách nghiêm túc, để phòng chống lối “truyền thông bất lương”.

Xung phong mọi mặt trận

Nhà báo Võ Văn Trường (công tác tại Đài Phát thanh - truyền hình tỉnh) chia sẻ, bên cạnh xây dựng đội ngũ nhà báo nhiệt huyết, có bản lĩnh, xung phong trên mọi mặt trận của đời sống xã hội để cho ra đời tác phẩm có chiều sâu, các cơ quan báo chí cũng cần gắn nội dung tuyên truyền với việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Để làm tốt vai trò của mình, đội ngũ những người làm báo phải thực sự nêu gương và nắm vững chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước; đồng thời không ngừng rèn luyện, nâng cao bản lĩnh chính trị, đạo đức nghề nghiệp, trình độ chuyên môn. Báo chí phải nhận thức trách nhiệm phản ánh hiện thực cuộc sống bằng tất cả tâm huyết. Đồng thời tích cực hưởng ứng và tham gia các hoạt động tuyên truyền về chủ đề “Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh” gắn với xây dựng, chỉnh đốn Đảng. Bên cạnh đó, báo chí cũng phải đề cao tính phản biện, đề xuất những giải pháp đột phá giải quyết vấn đề bức xúc ở cơ sở.

Nhà báo Lê Văn Nhi - Tổng Biên tập Báo Quảng Nam, Chủ tịch Hội Nhà báo tỉnh cho rằng, câu chuyện xung quanh vấn đề đạo đức nghề nghiệp, hoạt động báo chí hiện nay đặt ra nhiều vấn đề đòi hỏi các cơ quan báo chí và mỗi người làm báo phải suy nghĩ, hành động nghiêm túc. Trong đó, để làm tốt công tác tuyên truyền đưa Chỉ thị 05 và Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XII) của Bộ Chính trị vào cuộc sống, trước hết mỗi người làm báo phải đi trước, tự làm trong sạch mình về đạo đức và nâng cao bản lĩnh chính trị, kiến thức, kỹ năng nghề nghiệp. Để thực hiện tốt quy định về đạo đức nghề nghiệp, học tập phong cách báo chí Hồ Chí Minh, các chi hội người làm báo cần tiếp tục tham mưu cho lãnh đạo cơ quan ban hành quy định tác nghiệp cụ thể. Bởi trên thực tế, có rất nhiều biểu hiện vi phạm đạo đức trong tác nghiệp đời thường nhưng đôi khi vì chưa nắm hết quy định, cũng như Luật Báo chí nên nhiều nhà báo không hay biết. “Bên cạnh phản ánh các mặt tiêu cực trong xã hội, nhà báo cần quan tâm nhiều hơn những đề tài người tốt việc tốt, những câu chuyện cảm động trong đời thường, những đề tài về học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Ở những dạng đề tài này, nếu được xử lý bằng tâm huyết và trách nhiệm của người làm báo, vẫn tạo được hấp dẫn đối với bạn đọc” - nhà báo Lê Văn Nhi chia sẻ.

ĐĂNG NGUYÊN

NHẬN DIỆN NHỮNG NGUY CƠ

Bên cạnh đóng góp to lớn bằng các tác phẩm báo chí giàu hơi thở đời sống, đầy tính chiến đấu, ghi dấu ấn của đội ngũ những người làm báo trong sáng, vững vàng nghề nghiệp, vẫn còn không ít hành vi tiêu cực trong hoạt động báo chí.

Áp lực từ cạnh tranh

Sự rộng mở, phong phú, đa chiều khi tiếp cận, xử lý và đăng tải thông tin không còn là đặc quyền của nhà báo, đang đặt ra nhiều thách thức lớn hơn khi cuộc chiến cạnh tranh thông tin ngày càng gay gắt. Đây là điều được nhà báo Phan Chín - Tổng biên tập tạp chí Đất Quảng đặt ra khi bàn về việc giữ gìn, nâng cao đạo đức người làm báo. “Trong bối cảnh tốc độ truyền tin siêu tốc, thế giới thông tin đang ngày càng “phẳng”, nên cuộc cạnh tranh ngày càng phức tạp không chỉ giữa các tờ báo chính thống mà còn diễn ra với cả những mạng xã hội, các trang weblog cá nhân, với hàng loạt yếu tố như nhanh nhạy, độc đáo, sáng tạo, và cả việc “giật tít, câu like”, truy xuất và kết nối các thông tin liên quan. Chính điều này là nguyên nhân dẫn đến tình trạng cạnh tranh không lành mạnh, chạy theo lợi ích của cá nhân và tờ báo mà bỏ qua nhiều quy tắc, chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp” - nhà báo Phan Chín đề cập.

Tác nghiệp báo chí tại hiện trường vụ phá rừng pơ mu xảy ra ở vùng biên giới Nam Giang năm 2016. Ảnh: THÀNH CÔNG

Trong cuộc cạnh tranh chưa có điểm dừng ấy, đã bộc lộ hạn chế mà nhiều người làm báo đang mắc phải. Nhà báo Lê Văn Nhi - Chủ tịch Hội Nhà báo tỉnh nhìn nhận, dù những năm qua trên địa bàn Quảng Nam chưa xuất hiện trường hợp vi phạm đạo đức báo chí nghiêm trọng dẫn đến kỷ luật nặng, nhưng từ thực tiễn ngày càng nhiều cơ quan báo chí và người làm báo trong nước bị cơ quan chức năng xử lý, là điều phải suy ngẫm. Tình trạng vi phạm đạo đức nghề nghiệp vẫn diễn biến phức tạp. Chạy theo lượt truy cập và những yếu tố giật gân, câu khách, không ít nhà báo đưa tin thiếu trung thực, không kiểm chứng, dẫn đến gây nhiễu loạn thông tin thậm chí đưa tin sai lệch. Nhấn mạnh về những hiệu ứng ngược trong xu thế hiện tại, theo nhà báo Phan Chín, việc một số tờ báo cạnh tranh về độ… chậm trễ trong thông tin dẫn đến tình trạng nhiều tờ báo sử dụng biên tập viên khai thác, tổng hợp các thông tin liên quan đến một sự kiện được các cơ quan báo chí khác đăng tải sau đó “giật tít” kêu, “giật tít” ngược với nội dung để thu hút người xem. “Cung cách làm báo “salon” này là sự chiếm đoạt công sức, sản phẩm của người khác, coi thường người đọc, gây nhiễu loạn bằng cách thời sự hóa những vấn đề đã cũ một cách không cần thiết. Trên thực tế, đã xuất hiện tình trạng nhiều cơ quan báo chí khai thác triệt để tiện ích truy xuất thông tin quá khứ và kết nối thông tin liên quan, làm khơi gợi lại nhiều việc nhạy cảm, phản cảm” - nhà báo Phan Chín bày tỏ.

Mất cân bằng thông tin

Việc chuyển từ “cung cấp cái mình có” sang “sản xuất cái bạn đọc cần” ở một số tờ báo, đặc biệt là báo điện tử bắt đầu dẫn đến hệ lụy trong đạo đức báo chí ở thời điểm hiện tại. Đó là tình trạng mất cân bằng thông tin, dẫn đến ngày càng lớn dần “khoảng trống” về nêu gương điển hình - người tốt việc tốt, khi một bộ phận người làm báo thường chỉ theo đuổi những sự việc có thể câu khách. Nhiều cơ quan báo chí hiện nay tỷ lệ tác phẩm về tuyên truyền học tập, làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh, gương người tốt - việc tốt khá ít so với những bài viết phản ánh các vấn đề khác. “Không ít nhà báo rất háo hức theo đuổi phản ánh những mặt trái của xã hội, thậm chí khơi gợi, đào sâu những nhức nhối của đời sống, trong khi đó lại không mấy mặn mà với việc giới thiệu, biểu dương những nét đẹp, người tốt trong cuộc sống thường ngày. Trong tuyên truyền Chỉ thị 05 của Bộ Chính trị, việc phản ánh còn chung chung, chưa được đầu tư sâu, dẫn đến các tác phẩm còn khá “nhạt”, chưa chạm đến cảm xúc, chưa tạo hiệu ứng tốt cho độc giả. Đây chính là khởi điểm của sự mất cân bằng thông tin mà nhiều tờ báo đang mắc phải trong bối cảnh hiện nay” - nhà báo Lê Văn Nhi nhận định.

Đề cập việc đưa tin đơn điệu, chạy theo thời sự mà không khơi sâu, bắt nhịp cuộc sống, nhà báo Doãn Thành Trí (Báo Quảng Nam) dẫn thực trạng phóng viên chỉ nắm bắt thông tin, chính sách từ các bộ, ngành mà ít khi theo dõi, phản ánh những tâm tư, tiếng nói từ cơ sở. Việc xa rời quần chúng nhân dân, làm cho hình ảnh người làm báo xông xáo, đưa tin chân thực, dám chịu trách nhiệm bị mất dần. Thay vào đó là cách tác nghiệp quan liêu, chỉ thuần nêu ý kiến của một bộ phận lãnh đạo mà tách rời với quần chúng và nhiệm vụ phục vụ quần chúng. “Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhiều lần nhắc nhở các nhà báo phải tu dưỡng đạo đức cách mạng, thông tin có định hướng, có trách nhiệm. Người phê phán nghiêm khắc “chủ nghĩa cá nhân”, tâm lý chạy theo sự nổi tiếng một cách vô nguyên tắc, đưa thông tin lệch lạc thiếu khách quan. Bài học đó, đến nay vẫn còn nguyên giá trị cảnh báo về tình trạng xử lý thông tin vội vàng, sai lệch, gây nguy hại cho xã hội ở một bộ phận người làm báo hiện nay” - nhà báo Doãn Thành Trí chia sẻ.

Từ những nguy cơ được nhận diện trong thực tiễn hoạt động báo chí hiện tại, mỗi người làm báo cần đề cao trách nhiệm và danh dự của mình, đó cũng là cách học tập theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh trong tác nghiệp báo chí. Những bài học đó chưa bao giờ cũ…

THÀNH CÔNG

QUY ĐỊNH TẠO RA SỰ CHUẨN MỰC

Cùng với Luật Báo chí chính thức có hiệu lực từ ngày 1.1.2017, Hội Nhà báo Việt Nam đã ban hành “10 điều Quy định đạo đức nghề nghiệp người làm báo Việt Nam”. Nhà báo Lê Quốc - Phó Chủ tịch Thường trực Hội nhà báo tỉnh cho rằng, đạo đức báo chí thể hiện trong hành vi, thái độ ứng xử của người làm báo trong từng mối quan hệ khi hoạt động nghề nghiệp. Hiệu quả của công việc và uy tín của người làm báo luôn phụ thuộc vào sự kết hợp hài hòa giữa trình độ, đạo đức nghề, sự say mê và nỗ lực cống hiến, đi sâu vào đời sống. Việc tu dưỡng, rèn luyện theo những quy định đạo đức nghề nghiệp của người làm báo vừa giúp nhà báo tự nhận thức, tự thân thực hiện. Từ đó, hướng đến những giá trị nghề nghiệp đích thực, mang đến những điều tốt đẹp cho bạn đọc và xã hội, trong tương lai.

Theo nhà báo Lê Văn Nhi - Chủ tịch Hội Nhà báo tỉnh, 10 điều quy định đóng vai trò là một “bộ khung” về chuẩn mực đạo đức, góp phần chống những biểu hiện tiêu cực, suy thoái trong một bộ phận người làm báo hiện nay. Đồng thời đó cũng là  điều kiện cần để đảm bảo hoạt động báo chí của mỗi nhà báo đúng theo quy định của Hiến pháp, pháp luật, thực hiện tốt vai trò, nhiệm vụ của người làm báo, đóng góp vào sự phát triển của xã hội.

PHƯƠNG GIANG

TRƯỜNG ĐỒNG