Mùa cá dềnh ngược sông
Từ đầu tháng Chạp đến hết tháng Giêng, cá dềnh ngược dòng về Hòn Kẽm Đá Dừng, sông Thu Bồn bắt đầu mùa sinh sản. Với những ngư dân hai bên bờ sông, đó là “lộc trời cho” sau một năm bềnh bồng sông nước.
Khi những giọt mưa xuân rơi ấm mặt sông cũng là thời điểm cá dềnh từ biển theo đàn theo lũ ngược dòng trở về. Nghe những người dân chài nơi thượng nguồn sông Thu kể thì cá dềnh có một chiếc đồng hồ sinh học rất chính xác, giống với cá hồi ở phương Tây. Trứng cá dềnh được sinh ra và nở ở khu vực thượng nguồn sông, cá con lớn lên theo dặm dài sông suối chảy ra biển cả. Từ tháng Chạp đến tháng Giêng âm lịch là mùa các làng chài ven sông Thu Bồn giăng lưới đón cá dềnh, khắp nẻo quê dậy lên mùi cá dềnh nướng, dềnh kho...
Gió sông lồng lộng cộng thêm chút phùn rét tháng Giêng, chúng tôi theo ghe ông Nguyễn Thí (66 tuổi) ở thôn Bình Yên, xã Phước Ninh, huyện Nông Sơn ngược dòng về Hòn Kẽm Đá Dừng đánh bắt cá dềnh. Tiếng dầm khua mặt nước đều đều theo giọng kể của ông: “Mừng lắm! Trời phú cho dân mình cái lộc ấy. Bởi năm nào, loài cá dềnh cũng bơi về đúng ngay khu vực Hòn Kẽm để đẻ trứng. Cái giống cá ngó rứa mà khôn, cứ về đúng cái chỗ mình sinh ra mà tiếp tục sản sinh những thế hệ khác”. Khu vực Hòn Kẽm thế sông thuận lợi để loài cá dềnh sinh sản, vách dựng dứng, nước sâu và tĩnh lặng. Cứ tầm 7 đến 10 giờ tối là cá trống bơi trước, cá mái theo sau, gửi vào lòng sông giống nòi của mình.
Gần 50 năm gắn bó cuộc đời với nghề chài lưới, ông Thí rành từng loài cá trên khúc sông này. Riêng cá dềnh có hai loại, những con dềnh nhỏ, bề ngang bụng khoảng ba ngón tay thì gọi là dềnh do, những con dềnh to, bề ngang bụng khoảng một gang tay thì gọi là dềnh bầu. Với dềnh do, 1kg cá từ 5 đến 7 con, còn dềnh bầu thì cỡ 2 con. Mùa cá dềnh là lộc trời cho những người dân vạn chài một nắng hai sương. Vào thời điểm “gạo tháng giêng, tiền tháng chạp”, 60 nghìn đồng/1kg cá dềnh do, 80 nghìn đồng/1kg cá dềnh bầu là nguồn thu nhập đáng kể, cải thiện đời sống của gia đình họ.
Nghe dân chài kháo chuyện với nhau, trúng đêm cá đẻ, vài ba chủ ghe làm được 50 - 60kg cá, nhưng cũng có đêm về không. Ông Mai Sinh (thôn Tứ Trung 2, xã Quế Lâm) cho biết: “Cũng nằm ở khu vực Hòn Kẽm, nhưng khúc sông Trà Linh, huyện Hiệp Đức là cá đẻ nhiều nhất. Bữa tết đến nay, hai vợ chồng tôi làm được 30kg cá, không nhiều những cũng có cái trang trải gia đình. Lộc trời cho nên không dám phí phạm, ai cũng ý thức thả lưới bắt cá chớ không dùng xung điện, mìn nổ”.
Ở vùng thượng nguồn Thu Bồn, cá dềnh là món đặc sản mang đậm hương vị sông nước mùa xuân. Sau một ngày lao động vất vả hay khi lênh đênh sông nước, miếng cá dềnh nướng, cuốn ram với chút rượu gạo cũng đủ làm ấm người sau những cơn gió rít đầu xuân...
TÂM LÊ