Tiến sĩ khảo cổ Nguyễn Thị Hậu: Nối liền cảm xúc giữa nhiều miền thương

Đam mê tìm hiểu văn hóa

TS.Nguyễn Thị Hậu quê gốc miền Tây. Nhà nội ở làng Mỹ Hiệp trên Cù Lao Giêng, huyện Chợ Mới, An Giang. Nhà ngoại ở bến đò Mỹ Hiệp qua làng Hòa An, huyện Cao Lãnh, Đồng Tháp. Bên này là nội, bên kia là ngoại, cách một nhánh sông Tiền. Gia đình chị tập kết ra miền Bắc năm 1954.

Chị chào đời tại Hà Nội năm 1958. Năm 1975, đất nước thống nhất nối liền một dải, 17 tuổi chị về lại miền Nam và chọn Sài Gòn sinh sống, làm việc và gắn bó đến tận bây giờ. Dẫu sinh ra ở Hà Nội, nhưng cái chất phù sa thấm dạ và châu thổ quyện cuộn vào lòng, vẫn miên mải trong tâm khảm Nguyễn Thị Hậu.

Chín nhánh sông cứ vậy mà mang nhiều da diết trên nhiều trang viết của chị. Có lẽ vậy mà dù đi qua biết bao vùng lạ, biết bao miền xa, và giờ sống ở đô thị nắng ấm phương Nam, nhưng câu chữ của chị vẫn mang sự hồn hậu của người miền Tây.

Ngay từ khi thi vào đại học, Nguyễn Thị Hậu chọn Khoa Sử vì có ngành Khảo cổ học. Bởi với chị lúc đó, đây là một ngành có những người thầy dạy rất hay, hấp dẫn. Khảo cổ học cũng là ngành học kỹ thuật nhưng có nhiều kiến thức về văn hóa nên chị rất thích. Dù biết chắc đây là ngành học sẽ phải đi nhiều và rất vất vả. Nhưng với chị đam mê tìm hiểu văn hóa luôn là niềm đam mê bất tận.

Đến nhiều nơi, đi nhiều miền, chị vẫn thấy Việt Nam đa dạng yếu tố tự nhiên và tộc người, suốt tiến trình lịch sử luôn có sự giao lưu, tiếp xúc văn hóa bằng nhiều phương cách khác nhau, với nhiều cộng đồng, quốc gia khác nhau, do đó để lại nhiều di sản văn hóa vật thể, phi vật thể độc đáo, mang bản sắc riêng.

Và chị chọn cách ghi lại thật đầy đặn cảm xúc chính mình trên hành trình rong ruổi đó qua những cuốn sách phát hành để ngỏ hầu mang đến cho độc giả những thương tưởng cũ càng.

Có lần tôi thắc mắc giữa bộn bề công việc, tần suất các chuyến đi, sao chị lại chọn văn chương để ghi chép cảm xúc. Kỳ thực viết văn đâu có nhanh, huống chi các bài viết của chị lại mượt mà dạt dào cảm xúc. Tốn kém thời gian và nói thật cũng tốn sức lắm chứ có phải nhẹ nhàng hơn công việc khảo cổ là bao.

Nữ tiến sĩ cười nhẹ tênh bảo: “Có cách nào “kể lại” các chuyến đi, những gặp gỡ... một cách đúng với tâm trạng, cảm xúc của mình khác văn chương ư? Cứ tự nhiên viết ra thế thôi, như để giải tỏa cảm xúc, để ghi nhận kẻo bỏ qua, quên mất những khoảnh khắc đẹp, đáng nhớ. À, hồi thi vào đại học điểm văn của tôi rất cao, nhà trường xếp vào học Khoa Văn nhưng tôi xin về học Sử theo nguyện vọng. Có lẽ vì vậy giờ phải “trả nợ” ngành văn”.

Chân thành và duyên dáng, Nguyễn Thị Hậu luôn khiến người đối diện thán phục bởi những kiến thức ngồn ngộn về văn hóa Việt, lẫn những điều cực kỳ hay ho đắt giá trên những vùng miền chị đã đi qua và trên hết vẫn là một tâm thế sẻ chia với tất thảy những ai cần tìm kiếm tư liệu. Nhiều bạn văn, bạn báo kháo nhau cứ gõ cửa vị nữ tiến sĩ này, khối chuyện hay nghe cả ngày không hết.

Một xứ Quảng ân tình

Trong bài viết “Những người bạn Quảng” của mình, Nguyễn Thị Hậu nhắc đến tính cách Quảng rằng: “Hình như người Quảng nào cũng có sẵn cả 3 cá tính: sự quyết liệt của một nhà báo, tính cần mẫn của một nhà nghiên cứu lại vừa có gì đó lãng mạn như một nhà thơ”.

Chị bắt “vị” Quảng vừa độc đáo lại vừa hài hước, bởi chính những năm tháng ruổi rong từ lúc học đến làm nghề, chị luôn có những người bạn Quảng chân thành cạnh bên. Từ khi còn lớp đại học, một lần về thực tập ở Khu đền tháp Mỹ Sơn, chị và bạn học đã được một người bạn chung lớp dẫn về cho ở nhờ một đêm. Đó là những năm vừa sau chiến tranh, đất nước còn khó khăn.

Nguyễn Thị Hậu kể lại câu chuyện từ năm 1979 mà như in hằn trong trí nhớ mình: “Đó là một ngôi nhà phố nhỏ bé, có cái gác lửng cũng nhỏ xíu, vậy mà gia đình bạn đã rộng lòng đón tiếp chúng tôi. Lần đầu tiên tôi được ăn mỳ Quảng là ở đây ngộ ghê, mỳ gì mà nước có chút xíu, lại ăn với bánh tráng?”.

Nhắc đến Quảng Nam, nữ tiến sĩ hồ hởi ngay, bởi với chị, Quảng Nam có vị trí địa lý và quan hệ liên vùng, xứ Quảng có văn hóa đa sắc thái như núi, trung du, đồng bằng, ven biển, biển và đảo.

Miền núi Quảng Nam phong phú tài nguyên rừng từ hương liệu đến khoáng sản, đồng bằng Quảng Nam là một trong hai đồng bằng lớn và màu mỡ ở miền Trung, cửa sông Thu Bồn có Đại Chiêm hải khẩu được các chúa Nguyễn phát triển thành cảng thị Fai Fo - Hội An, là “cánh cửa” mở ra thế giới bên ngoài của cả xứ Quảng và Đàng Trong.

Có thể nhận thấy từ vị thế địa - văn hóa, địa - lịch sử, xứ Quảng (Nam) là “vùng biên” chính trị - văn hóa của Việt - Chăm, chỉ trong mấy thế kỷ đã hội tụ những truyền thống vốn có của các tộc người và làm nảy sinh nhiều truyền thống mới. Sắc thái văn hóa Hội An cũng như xứ Quảng và toàn Nam Trung Bộ là kết quả giao thoa, đan xen, dung hòa giữa văn hóa Việt - Chăm.

Chị nói đến đấy thì tôi tin trong trái tim ấm nồng của mình, Nguyễn Thị Hậu luôn dành tình cảm đặc biệt cho đất Quảng và người Quảng. Càng nghe chị, càng đọc chị, tôi lại càng tin lời kháo nhau của các bạn văn, bạn báo về người nữ tiến sĩ luôn nhiệt tâm chia sẻ kiến thức lẫn tấm lòng với mọi người.

Chạm độc giả bằng trữ lượng yêu thương

Sống, làm nghề, đi và viết, Nguyễn Thị Hậu luôn tràn đầy trữ lượng của yêu thương. Những yêu thương đó chị ký thác vào câu chữ. Tập tạp bút đầy đặn với 250 trang và 36 bài viết mang tên “Thương những miền qua” vừa mới phát hành lại một lần nữa dẫn dắt bạn đọc, giới mộ điệu đi qua những vùng đất gần gũi lẫn xa lạ bằng mạch cảm xúc dạt dào.

Giọng văn rủ rỉ rù rì, câu chữ mộc mạc, hầu hết tạp bút trong tập sách đều nhẹ nhàng chuyển tải câu chuyện rất đỗi chân phương và đậm đà tấm tình. Tấm tình của một người đã đi qua dâu bể gieo neo cuộc đời, ngoái lại nhìn quãng đường xưa xa thì nghe cũ càng dậy lên niềm thương tưởng.

Độc giả hiểu thêm từng niềm thương đắng đót qua loạt tác phẩm như “Cây cầu tình yêu ở Sài Gòn”, “Bia con cọp” - một biểu tượng của Sài Gòn xưa, “Dòng sông mang tên thành phố”, “Hà Nội trong tôi”, “Di sản Hà Nội trong ngày hôm nay”, “Một dòng xanh tuyệt vời của Huế”, “Ấn Độ vùng đất quyến rũ và đầy sức sống”, “Notre-Dame de Paris nơi dừng chân của ký ức”, “Lâu đài Amboise và danh họa Leonardo da Vinci”…

Ở những miền thương đó, Nguyễn Thị Hậu luôn trắc ẩn cho những điều cơ hồ đã phôi pha, nhưng qua ngòi bút của chị lại vọng về một cách luyến nhớ. Như giữa nhà thờ Đức Bà Paris, ngắm khối kiến trúc uy nghiêm lẫy lừng, chị nhắc đến số phận của chàng gù nhân hậu Quasimodo, cô gái tài hoa xinh đẹp Esmeralda.

Hay khi có dịp đến với vùng đất sông Hằng linh thiêng để viếng đền Taj Mahal, chị kể lại mối tình bất tử của vua Shah Jahal dành cho người vợ thông tuệ đầy yêu quý của mình. Hoặc lúc bàn chân chạm đến lâu đài Amboise để tìm hiểu các tuyệt tác của danh họa Leonardo da Vinci, nữ tiến sĩ khảo cổ cũng kịp ghi lại vài dòng cảm xúc của chính mình để ngỏ hầu mang lại cho độc giả những hoài niệm về một tên tuổi bậc thầy của hội họa...

TS.Nguyễn Thị Hậu vẫn luôn để lại trong tâm trí người từng tiếp xúc với chị, tìm hiểu các công trình khảo cứu hay đọc chị một cảm giác thân thiện và an lành. Thể như trữ lượng yêu thương tích cực từ chị, lan tỏa đến người đối diện.

Chị vẫn sống, đi và viết bằng tấc lòng rất nhẹ tênh: “Thật tình tôi không có dự định gì lớn. Vẫn chỉ là những chuyến đi vài ngày đến nơi này nơi kia, trong hoặc ngoài nước... Và nếu còn cảm xúc thì sẽ viết, viết cho mình, viết cho bạn. May mắn được đăng báo hay in sách thì... có nhuận bút cà phê với bạn bè cho vui. Vậy thôi!”.

TỐNG PHƯỚC BẢO