Dấu tích Bố chánh sứ Nguyễn Tường Vĩnh ở Hội An

Quan lộ hanh thông

Hành thuật về ông cho biết, Nguyễn Tường Vĩnh tự là Tử Tu, hiệu Cẩm Giang. Năm Minh Mạng thứ 16 (1835), ông được bổ làm ấm sinh trường Quốc tử giám. Năm Minh Mạng 18 (1837), ông thi đỗ Cử nhân thứ 2 khoa Đinh Dậu. Đến kỳ thi hội khoa Mậu Tuất ông đỗ Phó bảng thứ nhất.

Suốt 3 triều vua Minh Mạng, Thiệu Trị, Tự Đức, Nguyễn Tường Vĩnh được bổ dụng từ các chức quan Tư vụ phủ Tôn nhân, Hàn lâm viện Thị giảng học sĩ, Tham biện ở Nội các... cho đến Tả Thị lang Bộ Lại, Tuần vũ Định Tường. Năm Tự Đức thứ 13 (1860), ông qua đời trong lúc làm quan (Trung tâm Quản lý bảo tồn di sản Hội An, Di sản Hán Nôm Hội An, tập 2 - Tư liệu lưu trữ của dòng họ Nguyễn Tường, 2016, tr.42 - 43).

Nguyễn Tường Vĩnh tính tình hiền lành, không tranh giành hơn thiệt với người, đời sống yên tĩnh, giản dị sâu sắc. Cho nên, trong lúc làm quan, ông chọn người hết lòng vì công việc, nhiều lần trọng dụng người tài ở Định Tường.

Với bản tính hiền từ, lương thiện nên ông được con cháu trong gia đình hiếu thuận, yêu thương, được triều đình và nhân dân yêu mến, được bổ nhậm các chức vụ quan trọng dưới thời vua Thiệu Trị và Tự Đức.

Sau khi ông mất, mọi người đều bày tỏ sự thương tiếc, trong điếu văn do các quan văn võ soạn có đoạn: “...Dù thân thể đã mất đi, song tấm gương điển hình chẳng bỏ, tỏ rõ đức hạnh, sách lược và công lao được khảo cứu hết thảy, định tên thụy để đức độ rực rỡ cùng đất nước, người đời không lời dị nghị.

Thân thể đã mất, song tên tuổi vẫn cùng bậc tiên triết mà rạng ngời. Dám mong nâng lấy ngọn cờ hãy tạm dương lên để soi sáng hôm nay. Ôi thôi! Buồn thay!” (Di sản Hán Nôm Hội An, tập 2 - Tư liệu lưu trữ của dòng họ Nguyễn Tường, sđd, tr.230).

Dấu tích ở Hội An

Nguyễn Tường Vĩnh để lại nhiều bút tích, dấu tích trên văn bia, hoành phi, văn bản hành chính ở Hội An nói riêng và Quảng Nam nói chung. Ngoài các bút tích trên các văn bản được lưu giữ trong gia đình tộc Nguyễn Tường, hiện ở Hội An chúng tôi tìm thấy được bút tích của ông trên hoành phi ở đình Cẩm Phô, Văn Thánh miếu Cẩm Phô, chùa Viên Giác, miếu Thanh Minh của Ngũ Bang.

Bức hoành phi Cẩm Phô đình đang được lưu giữ tại đình Cẩm Phô. Do trải qua thời gian bị tác động bởi nhiều yếu tố, bức hoành đã bị hư hỏng, mối mọt xâm hại, tuy nhiên các hoa văn trang trí, chữ viết trên hoành phi vẫn còn tương đối rõ để nhận diện.

Hoành phi hình chữ nhật, có kích thước 185,6cm x 98,8cm, dày 5,6cm. Hoành phi được chạm trổ tinh xảo, viền được chạm nổi đồ áng trang trí “lưỡng long triều dương” ở phía trên và dưới, hai bên viền chạm nổi đồ áng hình rồng, dây lá, bốn gốc viền là hình hoa cách điệu.

Bức hoành được sơn son thếp vàng, ở giữa chạm nổi 3 đại tự chữ Hán: 鋪 錦 亭 (Cẩm Phô đình), dòng lạc khoản năm lập đã bị mất, chỉ còn lạc khoản khắc tên người cúng (Vĩnh Long Bố chánh sứ Nguyễn phụng cúng). Ngoài ra, hoành phi còn có dấu kiềm hình hột xoài, hình tròn và vuông, chữ bị mờ nên không rõ nội dung.

Bức hoành phi “Thùy giáo vạn thế” đang được treo tại Văn thánh miếu Cẩm Phô. Bức hoành còn tương đối nguyên vẹn, các hoa văn trang trí, chữ viết không bị hư hại.

Viền được chạm nổi đồ áng trang trí “lưỡng long triều dương” ở phía trên và dưới, hai bên viền chạm nổi đồ áng hình rồng, dây lá, bốn gốc viền là hình hoa cách điệu. Bức hoành được sơn son thếp vàng, ở giữa chạm khắc nổi 4 đại tự chữ Hán: 垂 教 萬 世 (Thùy giáo vạn thế). Dòng lạc khoản có nội dung: “Tự Đức tam niên mạnh hạ thượng hoán, Vĩnh Long Bố chánh sứ Nguyễn phụng cúng”.

Chùa Viên Giác tọa lạc tại phường Cẩm Phô. Sau khi ngôi chùa được trùng tu, 4 bia đá trong chính điện đã được di chuyển ra phía sân ngoài bên phải, nằm bên cạnh gác chuông. Trong 4 bia bày, có một bia do Nguyễn Tường Vĩnh đề bút. Bia được làm vào năm Thiệu Trị thứ 2 (1842). Bia có hình chữ nhật, kích thước 134cm x 94cm. Bia được làm bằng cẩm thạch, màu xanh đen.

Về nội dung, có thể tóm lược từ bản dịch (Di sản Hán Nôm Hội An, sđd, tr.100 - 101) như sau: “… Chùa này thiền sư làng ta lập nên... Sau lúc binh qua thiêu đốt chùa bỏ thành hoang rậm, vắng bóng tăng đồ, mái rui hư hại không đứng vững, toàn xã đều nhớ di tích cũ…

Năm qua, tháng 5, kẻ thiện tâm trong xã lúc rỗi rảnh mới lo kinh doanh dỡ chùa này lấy cây gỗ tu lại chính điện, quyên góp tài lực của thập phương xây mới tiền đường. Tịnh xá mát sạch, thể chế thấy thêm mới mẻ. Gác, mái sáng cao bao la cả vạn chúng sinh. Sương chiều giao rèm ngọc, sáng sớm lọt cửa son, gió trăng dọi sáng chốn viện đình, xuân thu cỏ hoa hương sực nức, làm nên chốn quảng cư rộng rãi để yên trí tượng thần.

Trước đó chùa chưa có tên hiệu, nay lấy tên là Viên Giác. Vậy công lao phải ghi vào chung đỉnh mà chạm thành văn. Đức tốt phải khắc vào bia, ghi vào miếu mạo. Nay xin ngụ lời viết chữ son hầu tán tụng Phật chốn sa môn. (Năm Thiệu Trị thứ 2 (1842), vào năm Nhâm Dần tháng 9, buổi sáng ngày tốt khắc. Phó bảng khoa Mậu Tuất, Hàn Lâm viện Thị giảng học sĩ Nguyễn Tường Vĩnh chế)”.

*
*           *

Những bức hoành phi, văn bia có dấu tích của Nguyễn Tường Vĩnh tại Hội An được xem là nguồn tư liệu gốc, có tính chân xác cao, góp phần nghiên cứu, bổ khuyết, làm sáng tỏ nhiều vấn đề lịch sử - văn hóa ở Hội An đang còn tồn nghi. Qua nội dung và hình thức trang trí của các hoành phi, văn bia cung cấp những thông tin quan trọng để nghiên cứu nghệ thuật thư pháp thể hiện, hoa văn trang trí, chất liệu, nghệ thuật điêu khắc, chạm trổ… ở Hội An dưới thời nhà Nguyễn.

PHẠM PHƯỚC TỊNH