Thầy giáo Hà Sửu - thầy giáo liệt sĩ đầu tiên trong kháng chiến chống Mỹ của Quảng Nam
(QNO) - Ông tên là Hà Sửu (sinh năm 1901, Tân Sửu), ông học chữ Nho với cha từ nhỏ, sau học Quốc ngữ và thi đỗ Primaire tại trường tỉnh, tương đương hết bậc sơ đẳng tiểu học, sau đó ông được đào tạo khóa sư phạm cấp tốc và bổ nhiệm về dạy tại trường Sơ học Ngũ Giáp (L’ École Élémentaire de Ngu Giap).
Đây là ngôi trường công được xây dựng khoảng từ năm 1930 tại làng Ngũ Giáp, nay là thôn Phong Ngũ xã Điện Thắng Nam, Điện Bàn, Quảng Nam. Trường nằm trên gò đất cao, rộng rãi, quay về hướng Đông, trên cổng trường có treo tấm biển lớn: L’ École Élémentaire de Ngu Giap. Phía Bắc giáp vườn ông Hà Lâm (ông Râm), phía Nam giáp nhà ông Chọn, phía Đông nhìn ra mấy đám ruộng dọc con mương lớn từ cầu Leo chảy ra sông, đối diện với đường quốc lộ số 1. Trường do thầy Hoàng Trọng Phiếm người Huế làm hiệu trưởng, một số thầy giáo khác cùng dạy có thầy giáo Hoan Phong Hồ (Điện Nam) thầy Trương Hổ (Thanh Quýt)… Trường có ba lớp, Đồng ấu, Dự bị và Sơ đẳng. Học xong sơ đẳng thi lấy bằng Sơ học Yểu lược (Primaire Élémentaire).
Thầy tham gia phong trào truyền bá Quốc ngữ từ những năm cuối thập niên 30 và đến sau Cách mạng Tháng 8 năm 1945 thầy làm trưởng Ban Bình dân học vụ của làng. Năm 1947, thầy là cán bộ của Mặt trận Việt Minh đưa bà con tản cư vào vùng kháng chiến ở Quế Sơn, Thăng Bình. Sau đó cùng người con trai lên căn cứ ở Sơn - Cẩm - Hà (Tiên Phước) để tiếp tục hoạt động kháng chiến.
Đến tháng 7.1954, cuộc kháng chiến chống Pháp thắng lợi, Hiệp định Giơnevơ về chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Đông Dương được ký kết. Miền Bắc được hoàn toàn giải phóng, miền Nam nằm dưới sự kiểm soát của quân đội Liên hiệp Pháp. Sau 2 năm, nhân dân hai miền sẽ tổ chức tổng tuyển cử tự do để thống nhất nước nhà. Thầy được tổ chức bố trí ở lại hoạt động tại miền Nam.
Tuy nhiên, Mỹ dựng lên chính phủ tay sai Ngô Đình Diệm nên tình thế cách mạng nước ta đứng trước khó khăn, thách thức không nhỏ. Tại Quảng Nam, Mỹ - Diệm nhanh chóng hình thành hệ thống tổ chức chính quyền các cấp tại địa phương, lực lượng Quốc dân đảng cùng hợp tác với chính quyền Diệm đánh phá phong trào cách mạng. Chúng bắt giam, thủ tiêu, bắn giết hàng trăm cán bộ, đảng viên cộng sản, quần chúng yêu nước với các thủ đoạn dã man, tàn bạo.
Đầu năm 1955, Quốc dân đảng tuyên bố ly khai với chính quyền Ngô Đình Diệm, thành lập lực lượng vũ trang riêng với âm mưu “đả Diệm, bài phong, diệt Cộng”. Chúng chọn khu vực Phước Sơn, Phước Cẩm, Phước Hà (Sơn - Cẩm - Hà) của huyện Tiên Phước để xây dựng chiến khu “Nam - Ngãi - Bình - Kỳ”.
Biết thầy là cựu cán bộ Việt Minh nên bọn Quốc dân đảng truy tìm ráo riết và bắt cả thầy và người con trai là Hà Khải trong lúc cùng bà con nhân dân đấu tranh chống trả thủ đoạn dã man của chúng. Chúng đã bắt và thủ tiêu cả hai cha con thầy vào đêm 30.5.1955 tại đập Ông Nông ở Tiên Phước, để lại cho đồng đội, gia đình và người thân nỗi đau xót khôn nguôi.
Một người thầy khả kính của làng, một chiến sĩ cách mạng trung kiên hết lòng vì dân vì nước, các con của thầy cũng đã hy sinh hết cho cuộc chiến tranh đầy thảm khốc, chỉ còn lại mấy người con gái. Thầy là một trong những thầy giáo liệt sĩ đầu tiên của tỉnh Quảng Nam trong những năm đầu của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Phong cách, lối sống và khí phách của thầy là tấm gương sáng cho các thế hệ đời sau học tập noi theo.