[eMagazine] - Chuyển đổi số báo chí, chuyển đổi như thế nào?

Hiểu như thế nào về chuyển đổi số trong báo chí? Đây là nội dung rất đáng quan tâm đối với các cơ quan báo chí và những người làm báo tại hội thảo với chủ đề “Chuyển đổi số báo chí Việt Nam, một số vấn đề lý luận và thực tiễn” do Trường Đại học Khoa học xã hội và nhân văn và Viện Đào tạo báo chí và truyền thông (Bộ Thông tin – truyền thông) tổ chức cuối tháng 5.2022 tại Hà Nội.

Có nhiều định nghĩa về chuyển đổi số báo chí đã đặt ra gần đây. Bộ Thông tin – truyền thông cuối năm 2011 đã xây dựng dự thảo trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chiến lược chuyển đổi số báo chí đến năm 2025 và định hướng đến năm 2030 (dự thảo này hiện đang được Bộ TT-TT hoàn thiện sau khi lấy ý kiến các bộ ngành để trình Thủ tướng Chính phủ ban hành). Dự thảo xác định 3 “trụ cột”: chuyển đổi số là sứ mệnh của báo chí; chuyển đổi số báo chí để bảo vệ chủ quyền quốc gia về thông tin và chuyển đổi số quyết định sự sống còn của cơ quan báo chí!

Dù có khá nhiều định nghĩa song không phải ai cũng hiểu một cách thấu đáo về chuyển đổi số, hoặc vẫn còn sự nhầm lẫn giữa khái niệm Số hóa (digitalization) và Chuyển đổi số (digital transformation). Chuyển đổi số báo chí không chỉ là giảm bớt sự tập trung vào truyền thông truyền thống mà chuyển nội dung lên các nền tảng trực tuyến hoặc quản trị tòa soạn tập trung bằng các hệ thống CMS, sử dụng công nghệ để kết nối tòa soạn và hoạt động tác nghiệp…

Theo nhà báo Nguyễn Thị Thu Hòa (VOV4, Đài Tiếng nói Việt Nam) thì chuyển đổi số báo chí không chỉ là vấn đề về công nghệ, mà còn là vấn đề về con người, về tư duy. “Bên cạnh yếu tố CẦN là lãnh đạo các cơ quan báo chí am hiểu về chuyển đổi số sẽ giúp quá trình này diễn ra nhanh chóng và thành công hơn. Yếu tố ĐỦ là các tòa soạn cần đào tạo một đội ngũ nhân lực có khả năng sử dụng thành thạo các công cụ digital cũng như tạo được môi trường để phóng viên phát triển sáng tạo, thực hiện đúng chiến lược mà cơ quan mong muốn”.

Thực tế cũng cho thấy rằng một số cơ quan báo chí cho rằng đầu tư mua sắm nhiều trang thiết bị, công nghệ phần mềm hiện đại là đã đi trên con đường chuyển đổi số.

Ông Lê Quốc Minh - Tổng biên tập Báo Nhân Dân, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam khẳng định: “Mấu chốt của chuyển đổi số không nằm ở vấn đề công nghệ mà ở con người và tư duy. Không phải là số hóa các nội dung đưa lên nền tảng số mà phải tạo ra quy trình sản xuất mới, tạo ra những thông tin mới, thậm chí có cả văn hóa tòa soạn phù hợp trong chuyển đổi số”.

Về mức độ chuyển đổi số ở các cơ quan báo chí, theo Cục trưởng Cục báo chí Nguyễn Thanh Lâm, hiện nay, một số cơ quan báo chí vẫn nghĩ đơn giản chỉ cần một trang web, có tờ báo điện tử là đã lên được không gian số.

“Trong chuyển đổi số, quan trọng là thay đổi từ mô hình và tổ chức đến cách làm báo. Làm báo hiện nay phải chấp nhận sự tương tác và giám sát, thậm chí phản biện rất mạnh của cộng đồng. Đồng thời cần phải chuẩn bị tâm thế cho một cách làm báo kiểu khác. Có những bộ phận nếu không thay đổi sẽ không có chỗ trong một cuộc chơi mới mang tên chuyển đổi số trong báo chí” - ông Nguyễn Thanh Lâm nói.

Câu chuyện của Đài Tiếng nói Việt Nam: “Ở VOV, chuyển đổi số là xu hướng tất yếu và cần thiết”:

Từ một cơ quan báo chí chuyên ngành phát thanh, đến nay VOV đã trở thành cơ quan truyền thông đa phương tiện với đủ các loại hình báo chí: báo nói, báo hình, báo in và báo điện tử. Bên cạnh nền tảng báo điện tử, VOV còn tận dụng không gian số để đưa nội dung lên phục vụ công chúng như Facebook, Tiktok, Twitter… Podcast của VOV ngày càng phát triển mạnh, chuyên trang Đọc truyện đêm khuya trên Youtube sau một thời gian ngắn đã đạt được nút bạc, thu hút lượng lớn độc giả theo dõi.

Với việc đưa vào vận hành nền tảng nội dung số VOVlive (https://vovlive.vn/) vào tháng 9.2022, VOV đã hoàn thiện hệ sinh thái của mình. Qua ứng dụng này, VOV mang đến công chúng kho nội dung phát thanh trên các lĩnh vực tin tức, đọc truyện đến âm nhạc được lưu trữ khá nhiều năm. Trong đó, trọng tâm là các nội dung âm thanh podcast – một xu hướng đang phát triển rất nhanh trong hệ sinh thái nội dung số toàn cầu.

Năm 2021, VOV đã cho ra mắt nền tảng tư vấn khám chữa bệnh trực tuyến VOV Bacsi24, kết nối hơn 1.000 bác sĩ trong các nước, ứng dụng này được Bộ TT-TT công nhận đạt tiêu chí nền tảng số phục vụ người dân. Trong hai năm đại dịch Covid-19 hoành hành, VOV Bacsi24 là ứng dụng rất tiện ích, kịp thời hỗ trợ chăm sóc sức khỏe cho người dân, đặc biệt là người dân ở các vùng bị phong tỏa không thể đến bệnh viện thăm khám định kỳ.

Cùng với sự phát triển rất nhanh của công nghệ, sự bùng nổ của mạng xã hội đang lấn át truyền thông truyền thống. Công chúng có nhiều lựa chọn tiếp cận thông tin hơn và họ cũng chính là người đưa thông tin ngay tức thời khi sự kiện xảy ra mà không phải chịu sự ràng buộc nào. Báo chí nếu không thay đổi cách thức truyền tải thông tin, không tìm cách tiếp cận công chúng nghĩa là mất quyền trong cuộc chơi mà luật chơi đã khác trước rất nhiều.

Nhiều chuyên gia cho rằng độc giả đã thay đổi thói quen và cách thức tiếp cận báo chí, do vậy, báo chí truyền thống phải thay đổi tích cực để thích ứng và phục vụ bạn đọc hiệu quả hơn. Sự thay đổi đó là chuyển đổi số.

Từ hơn 10 năm trước, Thông tấn xã Việt Nam (TTXVN) đã nhận rõ tầm quan trọng của CĐS và bắt đầu triển khai từ rất sớm. Trong sản xuất, khai thác thông tin, TTXVN đã đẩy mạnh việc sử dụng kho dữ liệu số hóa, ứng dụng các phần mềm để nâng cao tốc độ biên tập, sản xuất tin, bài, dễ dàng tác nghiệp từ xa hay đầu tư sản xuất các loại hình đa phương tiện. Các nền tảng tác nghiệp CMS, NPS được xây dựng và dần hoàn thiện, giúp đẩy nhanh, tạo sự thống nhất và thông suốt trong quy trình sản xuất. Các đơn vị sản xuất tin đồ họa, tin truyền hình của TTXVN đã ứng dụng phần mềm trực tuyến và các nền tảng công nghệ ảo hóa, điện toán đám mây giúp phóng viên, biên tập viên dễ dàng xử lý thông tin mọi lúc, mọi nơi.

Các ứng dụng AI, Big Data, IoT cũng từng đầu triển khai để tạo ra các sản phẩm mới, cách tiếp cận thông tin hiện đại như ứng dụng trả lời tự động (Chatbot) trên báo điện tử VietnamPlus, hay các sản phẩm báo chí dữ liệu, báo chí thị giác.

Nhiều sản phẩm báo chí hiện đại, sử dụng trí tuệ nhân tạo đã và đang được nhiều đơn vị trong TTXVN triển khai như podcast, speech-to-text, loa thông minh ra lệnh bằng giọng nói, phân tích dữ liệu người dùng, gợi ý các nội dung yêu thích của người đọc theo dạng thư tòa soạn (Newsletter) hay tin tuyển chọn từ ban biên tập (Editors Picks); hoặc việc tiếp tục các kênh thông tin trên mạng xã hội, các ứng dụng di động để tăng độ tương tác với bạn đọc…

“Nhiệm vụ quan trọng của chuyển đổi số báo chí giai đoạn hiện nay là tăng cường ứng dụng các thành tựu khoa học công nghệ trong việc tự động hóa các quá trình sản xuất, sáng tạo ra các loại hình sản phẩm thông tin, các loại hình dịch vụ, kênh tiếp cận mới với độc giả. Đó là tiếp tục hoàn thiện mô hình sản xuất đa phương tiện tập trung để sớm xây dựng một mô hình truyền thông hội tụ toàn diện; xây dựng một “hệ sinh thái” kỹ thuật để phát triển thêm nhiều loại hình thông tin mới, nhiều kênh tiếp cận với công chúng, nhiều gói thông tin, giúp tòa soạn/tổ hợp báo chí chủ động, vững bước trên con đường phát triển và hội nhập với báo chí truyền thông hiện đại thế giới”. (Nhà báo Trần Tiến Duẩn và Nguyễn Hoàng Nhật - Báo điện tử VietnamPlus)

Cùng với việc tiếp cận sớm xu hướng chuyển đổi số thông qua việc triển khai những sản phẩm báo chí mới dựa trên nền tảng công nghệ, chủ động mở rộng quan hệ với các đối tác công nghệ trong và ngoài nước. VietnamPlus giữ vững định hướng trở thành tờ báo tích hợp nhiều loại hình thông tin nhất, đi đầu về ứng dụng các công nghệ mới vào quy trình sản xuất thông tin điện tử, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của độc giả.

Chiến lược tương lai của VietnamPlus là lấy độc giả làm trung tâm, phát triển báo chí đa nền tảng, đề cao yếu tố dữ liệu và ứng dụng mạnh mẽ trí tuệ nhân tạo (AI).

Có mặt trên internet từ năm 2006, Báo Quảng Nam điện tử sơ khai ban đầu là một trang tin điện tử, cập nhật nội dung từ báo in lên.

Đến năm 2015, Báo Quảng Nam được Bộ TT-TT cho phép chính thức vận hành website báo điện tử, có bộ phận phụ trách báo điện tử và hình thành dần một số sản phẩm đa phương tiện (tin tức truyền hình, phóng sự truyền hình…).

Đến năm 2010, Báo Quảng Nam điện tử bắt đầu phân phối nội dung lên các nền tảng Facebook, Youtube, Zalo (thông qua các fanpage Báo Quảng Nam, Quang Nam News – phụ trang tiếng Anh và Truyền hình online Báo Quảng Nam trên Youtube).

Nhận thấy nhu cầu tự chuyển đổi trước sự thay đổi quá nhanh của công nghệ và đời sống báo chí cũng như yêu cầu của đông đảo bạn đọc, Ban Biên tập Báo Quảng Nam đã nhận thức sớm được vai trò của chuyển đổi số và định hướng dần “công cuộc” chuyển đổi trong chương trình công tác, triển khai kế hoạch xuất bản với hàm lượng tác phẩm báo chí đa phương tiện ngày càng nhiều hơn, định hướng phát triển đa nền tảng, chuyển đổi từng bước mô hình hoạt động tòa soạn, quan tâm đầu tư thiết bị và trang bị kỹ năng cho đội ngũ phóng viên, biên tập viên và kỹ thuật.

Năm 2021, Báo Quảng Nam xây dựng Đề án Phát triển Báo Quảng Nam giai đoạn 2021-2025, tầm nhìn đến 2030. Đề án đặt vai trò chuyển đổi số mạnh mẽ trong việc đầu tư xây dựng hạ tầng công nghệ (hệ thống quản lý nội dung CMS), đầu tư mô hình tòa soạn hội tụ, phát triển đa nền tảng, đa thể loại, đào tạo nhân lực dần thích ứng với báo chí hiện đại…

Với nhận thức chuyển đổi số không phải là bức tranh màu hồng, Báo Quảng Nam trong tầm nhìn chiến lược của mình vẫn xác định những hạn chế cần phải vượt qua và kiên trì trong tiến trình chuyển đổi. Quan sát chuyển động đời sống báo chí, bám sát tôn chỉ mục đích của tờ báo, tìm cách thể hiện những nội dung tuyên truyền một cách hiệu quả nhất và lan tỏa đến công chúng tốt nhất với thông tin chính xác, kịp thời. Thông qua đó làm tốt nhiệm vụ chính trị của một tờ báo đảng địa phương, đóng góp tích cực vào công tác bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng theo tinh thần Nghị quyết 35 của Bộ Chính trị về bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trên không gian mạng.

DOÃN THÀNH TRÍ - BÙI CÔNG DUYẾN - NGUYỄN TUẤN