Điều phối lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn: Nỗ lực song phương
Ứng phó với nguy cơ ảnh hưởng an ninh nguồn nước, giảm căng thẳng về nước và hạn chế được sự cạnh tranh trong sử dụng tài nguyên nước ở các lĩnh vực là những dấu ấn đáng chú ý từ quá trình phối hợp điều phối lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn.
Tìm tiếng nói chung
Tháng 12/2016 đánh dấu sự ra đời của Ban điều phối về quản lý tổng hợp lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn (gọi tắt là Ban điều phối) sau thỏa thuận giữa UBND TP.Đà Nẵng và UBND tỉnh Quảng Nam.
Thông qua hoạt động Ban điều phối, các bên liên quan đã từng bước tìm được tiếng nói chung trong việc bảo đảm khai thác, sử dụng tiết kiệm, hiệu quả và phân bổ hài hòa lợi ích sử dụng nước giữa các địa phương, giữa vùng thượng lưu và hạ lưu.
Công tác phối hợp ứng phó với hạn hán, xâm nhập mặn được tăng cường, ưu tiên cao nhất việc đảm bảo nhu cầu dùng nước cho sinh hoạt và ứng phó với lũ thượng nguồn sông Vu Gia - Thu Bồn.
Theo Ban điều phối, quá trình phối hợp đã huy động được kiến thức, kinh nghiệm của các nhà khoa học, người dân và các tổ chức, cá nhân quan tâm. Đặc biệt, hoạt động của Ban điều phối thu hút được sự tham gia tích cực, chủ động của các cơ quan truyền thông chuyển tải thông tin về tài nguyên nước, ứng phó với thiên tai đến với cộng đồng sớm nhất, hiệu quả nhất, có tính lan tỏa cao nhất.
Qua đó, giảm đáng kể các căng thẳng, tranh chấp về tài nguyên nước trên lưu vực, thúc đẩy hợp tác để cùng khai thác, sử dụng tài nguyên nước hiệu quả, tiết kiệm, đa mục tiêu, hài hòa lợi ích giữa các bên, đảm bảo cấp nước an toàn đến cuối mùa cạn và hạn chế thấp nhất các tác hại do nước gây ra.
Bà Đặng Nguyễn Thục Anh - Phó Trưởng phòng Khoáng sản và tài nguyên nước (Sở TN-MT Đà Nẵng) cho biết, nhờ phối hợp kiểm tra giám sát, cơ quan thường trực của Ban điều phối đã kịp thời tham mưu, đề xuất UBND hai địa phương về phương án yêu cầu các hồ xả nước trong trường hợp hạn hán, thiếu nước để đảm bảo cấp nước an toàn cho vùng hạ du.
Đồng thời kiến nghị Bộ TN-MT chỉ đạo xả nước khẩn cấp từ các hồ chứa thủy điện để ứng phó tình huống hạn hán, thiếu nước vùng hạ du, đặc biệt là thiếu nước sinh hoạt trên địa bàn TP.Đà Nẵng.
Giảm nhẹ thiên tai cho hạ du
Sự ra đời của Ban điều phối như là chiếc “chìa khóa” mở cửa cho quá trình chia sẻ thông tin và kịp thời có những đối sách ứng phó với các tình huống cấp bách liên quan đến tài nguyên nước trên lưu vực Vu Gia - Thu Bồn.
Từ những khó khăn, vướng mắc trong thực tiễn, Quảng Nam và Đà Nẵng cùng ngồi lại, đồng kiến nghị Bộ TN-MT tham mưu Thủ tướng Chính phủ ban hành quyết định sửa đổi “Quy trình vận hành liên hồ chứa trên lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn”.
Trong đó, Chủ tịch UBND TP.Đà Nẵng được trao thẩm quyền quyết định điều hành xả nước, đảm bảo cấp nước cho Đà Nẵng trong tình huống “12 giờ liên tục độ mặn nước sông Vu Gia tại cửa lấy nước Nhà máy nước Cầu Đỏ lớn hơn 1.000mg/lít”.
Minh chứng rõ nét nhất cho quá trình chia sẻ nguồn nước là việc hai địa phương thống nhất đắp đập tạm tại ngã ba sông Quảng Huế (thuộc địa bàn Quảng Nam). Giải pháp công trình này đã tăng cường nguồn nước về sông Vu Gia, góp phần đẩy mặn tại sông Cầu Đỏ, đảm bảo an ninh nguồn nước cho vùng hạ du Vu Gia.
Đây là một trong những thành công ấn tượng nhất trong quá trình thử nghiệm mô hình Ban điều phối lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn và vùng bờ Quảng Nam - Đà Nẵng.
Từ đầu mối chung là Ban điều phối, hai địa phương đã chủ động điều hòa, phân phối nguồn nước trong trường hợp hạn hán, thiếu nước trên lưu vực sông. Hàng năm, ngay từ cuối mùa lũ, các cơ quan chuyên môn của hai địa phương đã phối hợp khảo sát tại các vị trí quan trọng để đánh giá về tình hình, phối hợp xây dựng kế hoạch ứng phó hạn hán, thiếu nước trên lưu vực sông trong mùa cạn của năm sau.
Theo Sở TN-MT TP.Đà Nẵng, trong quá trình vận hành, Ban điều phối luôn tham vấn ý kiến của các cán bộ dày dạn kinh nghiệm thực tiễn của cả hai địa phương để xây dựng các phương án hạn chế thiên tai cho vùng hạ du.
Các kết quả nghiên cứu về tài nguyên nước được chia sẻ, giúp Quảng Nam và Đà Nẵng cùng đưa ra quyết định sớm, chuẩn xác, kịp thời trong ứng phó với hạn hán, xâm nhập mặn và giảm nhẹ thiên tai vùng hạ du do lũ lụt, vận hành hồ chứa thủy điện.
Tiếp nối thỏa thuận điều phối
Cuối tháng 8 vừa qua, trong cuộc làm việc giữa hai bên, lãnh đạo TP.Đà Nẵng và tỉnh Quảng Nam đã thống nhất tiếp tục hoạt động thử nghiệm Ban điều phối quản lý tổng hợp tài nguyên nước lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn và vùng bờ Quảng Nam - Đà Nẵng.
Đến ngày 11/9/2023, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Nam - Hồ Quang Bửu và Phó Chủ tịch UBND TP.Đà Nẵng - Lê Quang Nam đã cùng ký “Thỏa thuận về phối hợp quản lý tổng hợp tài nguyên nước, bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu trên lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn và vùng bờ Quảng Nam - Đà Nẵng trong thời gian đến”.
Với động thái này, thể chế liên tỉnh - thành phố vẫn đang được duy trì để hợp tác, điều phối các hoạt động liên quan tới quản lý tổng hợp tài nguyên nước, bảo vệ môi trường và ứng phó biến đổi khí hậu.
Cơ quan thường trực của Ban điều phối là Sở TN-MT hai địa phương cùng tham mưu xây dựng quy chế phối hợp giữa các bên liên quan. Quy chế này sẽ là nền tảng trong điều hành vận hành xả nước của các hồ chứa thủy điện trong các tình huống bất thường; giúp giám sát chặt chẽ hoạt động khai thác, sử dụng tài nguyên nước trên lưu vực.
Hai địa phương cũng sẽ phối hợp kiểm kê, khảo sát thực địa và xây dựng phương án, kế hoạch sử dụng nước để đảm bảo cấp nước an toàn mùa cạn và các thời điểm nguồn nước sông bị xâm nhập mặn, hạn hán. Đồng thời đề xuất, kiến nghị với cơ quan có thẩm quyền các biện pháp bảo đảm thực hiện quy hoạch tổng hợp lưu vực sông.
Ông Trần Thanh Hà - Giám đốc Sở TN-MT Quảng Nam nói, Ban điều phối sẽ theo dõi, giám sát diễn biến tài nguyên nước, các hoạt động khai thác, sử dụng, tài nguyên nước, phòng chống và khắc phục hậu quả, tác hại do nước gây ra trên lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn.
Cụ thể, thành viên Ban điều phối sẽ cùng nghiên cứu, lựa chọn vị trí khai thác nước trên sông Thu Bồn để cấp nước cho vùng hạ du, nhằm giảm dần sự phụ thuộc các nhà máy thủy điện thượng nguồn.
Bên cạnh đó, hai địa phương sẽ có văn bản đồng kiến nghị tổ chức nghiên cứu, đánh giá biến động dòng chảy, lòng dẫn chỉnh trị sông Quảng Huế, kiến nghị sớm triển khai nâng cấp Trạm thủy văn Hội Khách và lắp đặt các thiết bị quan trắc sông Vu Gia - Thu Bồn.
Theo lãnh đạo Sở TN-MT Đà Nẵng, thời gian tới, việc đối thoại định kỳ liên tỉnh (6 tháng, 12 tháng) sẽ được duy trì để thống nhất nội dung chương trình, kế hoạch, hoạt động định kỳ và đột xuất theo yêu cầu của 2 địa phương.
Trong khuôn khổ các hoạt động dự kiến, Ban điều phối sẽ tổ chức khai thác, sử dụng thông tin, số liệu từ 2 hệ thống quan trắc môi trường nước tự động, liên tục trên lưu vực sông hiệu quả, phục vụ công tác quản lý, bảo vệ tài nguyên nước.