Tiếp nối nghề dệt ulos truyền thống
Bên cạnh batik, vải ulos là một trong những sản phẩm thủ công truyền thống nổi tiếng và độc đáo ở Indonesia.
Việc bảo tồn, gìn giữ và phát huy nghề dệt vải thủ công truyền thống ulos của bộ tộc Batak ở cao nguyên quanh hồ Toba, Bắc Sumatra hiện rất được quan tâm. Nghệ nhân Uli Artha Panggabean (43 tuổi) - một thợ dệt ulos hằng ngày vẫn miệt mải trên khung cửi gỗ để dệt nên những tấm vải ulos, không chỉ vì đam mê từ nhỏ mà còn gửi gắm ước mơ góp phần gìn giữ nghề dệt vải thủ công truyền thống của bộ tộc trước nguy cơ mai một.
Vải ulos được nhiều bộ tộc địa phương sử dụng để may quần áo, khăn, túi vải, mang phong cách và ý nghĩa nghi lễ văn hóa riêng, gắn bó mật thiết trong đời sống của người dân bản địa và cũng là một trong những sản phẩm địa phương hấp dẫn khách du lịch. Dệt vải ulos là một nghề thủ công được lưu truyền qua nhiều thế hệ, đậm nét truyền thống dân tộc của người Indonesia. Các loại ulos khác nhau có ý nghĩa nghi lễ khác nhau đối với người tặng cũng như người nhận, như quà tặng chúc phúc trong đám cưới, mừng nhà mới, ban phước cho trẻ sơ sinh...
Ulos - một kỹ thuật tạo vải đầy nghệ thuật bằng cách dệt các sợi chỉ có màu sắc khác nhau, được làm bằng máy dệt thủ công với nguồn nguyên liệu địa phương từ bông vải cho đến thuốc nhuộm màu từ vỏ, rễ, lá cây... Theo ghi chép, tổ tiên Batak sống ở vùng núi, mặc vải ulos để giữ ấm khi sức nóng từ mặt trời không đủ để xua tan không khí lạnh giá của vùng núi. Theo thời gian, vải ulos là niềm tự hào và nguồn sinh kế cho cộng đồng địa phương. Nghệ nhận Uli thích dệt vải ulos từ khi còn nhỏ, thuộc thế hệ thợ dệt ulos thứ ba trong gia đình của cô. Nhưng cũng như hầu hết phụ huynh trong vùng, mẹ Uli không muốn Uli trở thành thợ dệt mà muốn cô đi học cao hơn, tìm một công việc lương cao hơn, trở thành nhân viên văn phòng hoặc công chức nhà nước...
Sau này, Uli cũng rời làng và làm việc cho một công ty ở thành phố khác. Nhưng đến năm 2013, Uli quyết định trở về quê hương tiếp nối ước mơ trở thành thợ dệt ulos. Uli nhanh chóng học nghề từ những nghệ nhân lớn tuổi trong làng và thành thạo dệt một số loại ulos, nhưng cô muốn học dệt ragidup ulos, loại vải ulos đòi hỏi kỹ thuật cao nhất. Bà Manguji Nababan - người đứng đầu Trung tâm nghiên cứu văn hóa Batak thuộc Đại học HKBP Nommensen Medan (Indonesia) cho biết: “Ragidup ulos là cấp độ cao nhất trong tất cả ulos và chứa đựng giá trị triết học, tượng trưng cho sự sống, hy vọng về con cháu, hạnh phúc và lời chúc trường thọ”.
Nghệ nhân Uli giải thích: “May mắn đến nay vẫn còn nhiều nghệ nhân trong vùng theo đuổi nghề dệt thủ công truyền thống ulos, đặc biệt là kỹ thuật dệt ragidup ulos. Song đa số họ là những người cao tuổi. Nếu những người trẻ tuổi không đam mê, bất chấp khó khăn để học hỏi, tiếp bước giữ nghề, nghệ thuật dệt thủ công ulos có thể bị mai một”. Trong khi đó, bộ tộc Batak tự hào sở hữu một trong những di sản văn hóa phi vật thể của Indonesia, là thành quả của tư duy và kết quả của nghệ thuật chất lượng cao như một di sản của tổ tiên phải được bảo tồn. Giá trị thiêng liêng của ulos cũng là bức tranh về thế giới nội tâm hay một phần linh hồn của người Batak.
Việc Chính phủ Indonesia vinh danh nghệ thuật dệt truyền thống ulos là di sản văn hóa phi vật thể của Indonesia là hy vọng mới để tiến tới một di sản thế giới dành cho nghệ thuật này. Bởi vậy, những đóng góp tiếp lửa nghề dệt vải ulos truyền thống của nghệ nhân Uli Artha Panggabean càng được trân quý.