Cuộc chiến tranh Mậu Ngọ (1858-1860) qua các tài liệu mới (kỳ 2)
KỲ 2: TAI NGHE SÚNG NỔ CÁI ĐÙNG
Sáng ngày 1.9.1858, Rigault de Genouilly gửi tối hậu thư cho viên trấn thủ Đà Nẵng, hẹn trong 2 giờ phải nộp ngay các pháo đài cho Pháp: “Vào lúc 7h45’ sáng, một sĩ quan tham mưu của chúng tôi gửi một bức thư đến “Đồn nước ngọt” (Điện Hải – TG), yêu cầu viên tổng chỉ huy Nam quân ở đây, phải giao tất cả đồn trong vòng 2 giờ. Đến 9h45’, không thấy họ trả lời, nên Đô đốc Rigault ra lệnh phát động tấn công”.
Tin liên quan
|
 |
| Quân Pháp đổ bộ tấn công Đà Nẵng. |
Ngay khi phát lệnh tấn công, các tàu chiến của Pháp chia làm 2 cánh đồng loạt bắn phá các đồn, bảo, thành lũy của Việt Nam. Cờ Pháp, rồi cờ Tây Ban Nha được lần lượt kéo lên trên đỉnh cột buồm lớn nhất của soái hạm Némésis, đó là hiệu lệnh cho tất cả tàu đồng loạt nổ súng. Các thành Điện Hải, An Hải nhanh chóng trở thành mục tiêu bắn phá của đại bác địch từ các chiến hạm. Mô tả trận mở màn này, một sĩ quan Pháp cho biết: “Đạn cối và đại bác của chúng tôi đã làm cho cỏ cây, đá sỏi bay mù mịt lên không trung, làm lóa mắt những người An Nam khốn khổ và cản không cho họ sử dụng các loại vũ khí của mình” (Theo Báo cáo của viên sĩ quan chỉ huy tàu Némésis, tại vịnh Đà Nẵng, ngày 3.9.1858. Tài liệu mang ký hiệu AB XIX 3970. Trung tâm Lưu trữ Bộ Quốc phòng Pháp).
Một báo cáo của Rigault de Genouilly gửi về Pháp cho biết: “Sau nửa tiếng đồng hồ nã pháo dữ dội và hầu hết đạn pháo đều trúng đích, các pháo đài bảo vệ khu vực thả neo của An Nam đều tắt ngấm. Quân đổ bộ của các tàu Némésis, Phlégéton, Primauguet và một nửa số quân của đội công binh, dưới sự chỉ huy của thuyền trưởng Reynaud lập tức nhảy lên bờ chiếm lĩnh các pháo đài trong tiếng hô vang “Hoàng đế vạn tuế!”. Tôi tiến theo mũi quân này. Một lúc sau, các đơn vị lính Pháp và Tây Ban Nha cũng đã đổ bộ, tôi lập tức bố trí trận chiến ở phía chính diện và phía phụ cận các pháo đài An Hải và Điện Hải. Trong khi chiến sự đang diễn ra ở khu vực thả neo của các chiến hạm lớn, thì ba pháo hạm Mitraille, Fusée và Alarme cùng với tiểu hạm Tây Ban Nha El Cano nã đạn vào các pháo đài áng ngữ lối vào cửa sông. Một trong các pháo đài đó – pháo đài phía Đông (An Hải) – sập hẳn sau nửa giờ bị tấn công bằng những loạt đạn bắn từ nòng pháo có khe, một đoạn thành lũy tiếp giáp với kho thuốc súng bị phá hủy hoàn toàn, đổ sập xuống hào”. Ghi nhận sự kiện này, một sĩ quan Pháp cho biết: “Người An Nam đánh trả lại; rất nhiều đạn của họ đã bắn trúng vỏ tàu chúng tôi; song chỉ sau nửa giờ bắn phá của chúng tôi, sự phản kháng của Nam quân ở các đồn đã bị dập tắt. 450 quân đổ bộ đã xung phong lên chiếm lấy đồn và đánh tan những người An Nam tự vệ cuối cùng. Một lúc sau, một trong những đồn lớn nhất ở vịnh đã nổ tung (đồn An Hải) bởi loạt đạn bắn ra từ các pháo thuyền của chúng ta” (Tư liệu lịch sử do A. Benoist d’Azy nghiên cứu, về Cuộc chinh phục Nam kỳ của Pháp. Hs số: AB XIX 3970, Lưu trữ Quốc gia Pháp – Pierrefitte sur Seine). Đồn An Hải nhanh chóng rơi vào tay giặc. Pháo đài Phòng Hải và Trấn dương tứ bảo trên núi Sơn Trà cũng lần lượt bị đánh chiếm. Quân Pháp chớp lấy thời cơ, nhanh chóng đổ bộ chiếm giữ bán đảo Sơn Trà và thành An Hải: “Sau khi tôi (tức Rigault de Genouilly) đích thân đi thị sát cùng đội hộ tống Tây Ban Nha, ngay chiều hôm đó, tôi đã xác định vị trí đóng quân cho tất cả đơn vị Pháp dưới quyền chỉ huy của Đại tá Raybaud và đại đội Tây Ban Nha do Đại tá Oscaritz chỉ huy. Đây là khu đất bằng phẳng trên bán đảo gần kề pháo đài phía Đông (tức thành An Hải)”. (Nguyễn Phan Quang, “Việt Nam thế kỷ XIX” (1802-1884), Nxb thành phố HCM 1999, tr.367)
Sáng hôm sau (tức 2.9.1858), 5 pháo hạm Alarme, Avalanche, Fusée, Daragonne, Mitraille cùng chiến hạm El Cano của Tây Ban Nha dưới quyền chỉ huy của Reybaud đã triển khai đồng bộ tấn công thành Điện Hải, làm sập một góc thành này và nổ tung kho thuốc súng ở đây. Ngay lập tức, Thiếu tá Jaure Guiberry xua quân tiến sâu vào cửa sông Hàn, đồng thời đưa chiến thuyền đậu sát thành Điện Hải. Toàn bộ hệ thống phòng ngự của nhà Nguyễn tại tả ngạn sông Hàn cũng chịu chung số phận với thành An Hải trước đó: “Ngày hôm sau, các tàu chiến tiến vào trong đêm đã phá hủy đồn còn lại ở trong vịnh. Các thuyền nhỏ của ta đã nhanh chóng tiến vào sông. Bán đảo Sơn Trà hoàn toàn nằm trong tay chúng ta. Nam quân đã bỏ lại trong các đồn lũy một số khẩu đại bác rất đẹp bằng đồng và các vật dụng đáng kể”. (Tư liệu lịch sử do A. Benoist d’Azy nghiên cứu, về Cuộc chinh phục Nam kỳ của Pháp. Hs số: AB XIX 3970, Lưu trữ Quốc gia Pháp – Pierrefitte sur Seine). Và, “Chúng tôi đã thả neo rất gần các thành An Hải, Điện Hải của Nam quân (cách khoảng 150m) nơi mà đạn pháo của kẻ thù chỉ bắn được vào thành tàu của chúng tôi và bay trượt lên các cột buồm. Tàu Saône đã bị trúng một viên đạn ở phía cột buồm mũi và tàu Phlégéton bị trúng đạn ở sống đuôi tàu. Vũ khí được tìm thấy trong thành, nói chung toàn là súng đá lửa St Etienne; đại bác (tức súng thần công) phần lớn làm bằng đồng rất đáng nể, có đường kính 18 - 19cm, tôi nghĩ có khoảng 48 khẩu đại bác hoặc hơn, tôi cũng không chắc lắm. Có 20 người An Nam bị giết, 12 người bị thương và 55 người bị bắt làm tù binh, số còn lại đã lẩn trốn lên núi. Về phần mình, chúng tôi chỉ có một kẻ thù rất đáng gờm ở đây, đó là, cái nóng, chỉ có nó từ từ lấy hết sức lực của chúng tôi... (theo Báo cáo của viên sĩ quan chỉ huy tàu Némésis, tại vịnh Đà Nẵng, ngày 3.9.1858. Tài liệu mang ký hiệu AB XIX 3970. Trung tâm Lưu trữ Bộ Quốc phòng Pháp)
Qua 2 ngày tấn công, liên quân Pháp - Tây Ban Nha đã vô hiệu hóa các pháo đài, đồn, bảo kiên cố nhất trong hệ thống phòng thủ Đà Nẵng của nhà Nguyễn, thu giữ 450 khẩu đại bác các loại: “Đại bác bằng đồng nhiều hơn và nói chung là rất đẹp. Các đại bác của đối phương vừa mới đặt lên giá cao. Trang bị pháo binh của họ rất hoàn chỉnh và tốt hơn nhiều so với những gì tôi thấy ở Trung Hoa. Pháo đài phía Tây (Điện Hải) gồm một xưởng pháo binh lục chiến, những đại bác bằng đồng cỡ bằng 6 và 9, giá súng đặt trên những bánh xe cao, rất phù hợp với đường sá gồ ghề của xứ này” (Nguyễn Phan Quang, “Việt Nam thế kỷ XIX” (1802-1884), Nxb thành phố HCM 1999, tr.367-368). Rigault cũng chọn 2 khẩu đại bác bằng đồng rất đẹp, để dâng tặng nữ hoàng Tây Ban Nha và vua Pháp.
-----------------------
Kỳ 3: “Cuộc chiến có thể kéo dài hàng trăm năm”
LƯU ANH RÔ