Quyền hạn của nhà báo khi tác nghiệp

Từ 01.01.2017, Luật Báo chí (sửa đổi) được Quốc hội nước Cộng hòa XHCN Việt Nam khóa XIII, kỳ họp thứ 11 thông qua ngày 05.4.2016, có hiệu thi hành. Đây là bộ luật có nhiều điểm mới được hiến định trong Hiến pháp năm 2013, phóng viên Báo Quảng Nam đã phỏng vấn Luật gia Phan Khắc Chưỡng - Chủ tịch Hội Luật gia Quảng Nam - nguyên Phó Chánh án Tòa án nhân dân tỉnh Quảng Nam xung quanh điểm mới cũng như quyền hạn của nhà báo khi tác nghiệp không bị nghiêm cấm.

Phóng viên Đài QRT tác nghiệp tại khu vực sạt lở ở Đông Giang, trong chuyến kiểm tra thực tế của đoàn công tác UBND tỉnh. Ảnh: ALĂNG NGƯỚC

Có quyền không tiết lộ người cung cấp thông tin

PV: Trách nhiệm, quyền hạn của nhà báo khi tác nghiệp tại phiên tòa xét xử được pháp luật bảo hộ trong hoạt động nghề nghiệp như thế nào? Và việc quy kết người có hành vi phạm tội đang trong quá trình điều tra... được Luật Báo chí năm 2016 quy định như thế nào, thưa ông?

Luật gia Phan Khắc Chưỡng: Khoản 2, điều 25 nhà báo có các quyền sau: Hoạt động báo chí trên lãnh thổ nước Cộng hòa XHCN Việt Nam, hoạt động báo chí ở nước ngoài theo quy định của pháp luật và được pháp luật bảo hộ trong hoạt động nghề nghiệp; được khai thác, cung cấp và sử dụng thông tin trong hoạt động báo chí theo quy định của pháp luật; được đến các cơ quan, tổ chức để hoạt động nghiệp vụ báo chí. Khi đến làm việc, nhà báo chỉ cần xuất trình thẻ nhà báo. Các cơ quan, tổ chức có trách nhiệm cung cấp cho nhà báo những tư liệu, tài liệu không thuộc bí mật nhà nước, bí mật đời tư của cá nhân và bí mật khác theo quy định của pháp luật; được hoạt động nghiệp vụ báo chí tại các phiên tòa xét xử công khai; được bố trí khu vực riêng để tác nghiệp; được liên lạc trực tiếp với người tiến hành tố tụng, người tham gia tố tụng để lấy tin, phỏng vấn theo quy định của pháp luật.

Đối với vụ án đang trong quá trình điều tra, truy tố mà chưa được xét xử, các vụ việc tiêu cực hoặc có dấu hiệu vi phạm pháp luật nhưng chưa có kết luận của cơ quan nhà nước có thẩm quyền, báo chí có quyền thông tin theo các nguồn tài liệu của mình và chịu trách nhiệm trước pháp luật về nội dung thông tin; Cơ quan báo chí và nhà báo có quyền và nghĩa vụ không tiết lộ người cung cấp thông tin, trừ trường hợp có yêu cầu bằng văn bản của Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân, Chánh án Tòa án nhân dân cấp tỉnh và tương đương trở lên cần thiết cho việc điều tra, truy tố, xét xử tội phạm rất nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm trọng. Ngoài ra, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân, Chánh án Tòa án nhân dân cấp tỉnh và tương đương trở lên có trách nhiệm tổ chức bảo vệ người cung cấp thông tin; các cơ quan bảo vệ pháp luật có trách nhiệm phối hợp với Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân, Chánh án Tòa án nhân dân cấp tỉnh và tương đương trở lên bảo vệ người cung cấp thông tin.

Mặt khác cũng cần lưu ý những hạn chế về quyền của nhà báo tại phiên tòa như: Khoản 8, khoản 9, điều 9: Nghiêm cấm báo chí đưa tin quy kết tội danh khi chưa có bản án của Tòa án; thông tin ảnh hưởng đến sự phát triển bình thường về thể chất và tinh thần của trẻ em (Những vụ án có người chưa thành niên phạm tội).

Có quyền ghi âm phục vụ tác nghiệp

PV: Thưa ông, Luật đã quy định rõ các cơ quan, tổ chức, người có trách nhiệm có nghĩa vụ cung cấp thông tin cho báo chí. Tuy nhiên, nhiều cơ quan, người phát ngôn né tránh và gây khó khăn cho nhà báo khi thu thập thông tin, có bị xử lý theo quy định pháp luật không?

Luật gia Phan Khắc Chưỡng: Điều 38, quy định rõ việc cung cấp thông tin cho báo chí như sau: Trong phạm vi quyền hạn, nhiệm vụ của mình, các cơ quan, tổ chức, người có trách nhiệm có quyền và nghĩa vụ cung cấp thông tin cho báo chí và chịu trách nhiệm trước pháp luật về nội dung thông tin đã cung cấp. Việc cung cấp thông tin cho báo chí có thể bằng văn bản, trên trang thông tin điện tử tổng hợp, họp báo, trả lời phỏng vấn và các hình thức khác. Cơ quan báo chí phải sử dụng chuẩn xác nội dung thông tin được cung cấp và phải nêu rõ xuất xứ nguồn tin. Cơ quan hành chính nhà nước có trách nhiệm cử người phát ngôn, thực hiện phát ngôn và cung cấp thông tin cho báo chí định kỳ và đột xuất, bất thường. Chính phủ quy định chi tiết việc phát ngôn và cung cấp thông tin cho báo chí của các cơ quan hành chính nhà nước.

Bên cạnh những quy định trên, tại khoản 2, điều 38 thì cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền có quyền từ chối cung cấp thông tin cho báo chí trong các trường hợp sau đây: Thông tin thuộc danh mục bí mật nhà nước, bí mật thuộc nguyên tắc và quy định của Đảng, bí mật đời tư của cá nhân và bí mật khác theo quy định của pháp luật; Thông tin về vụ án đang điều tra hoặc chưa xét xử, trừ trường hợp cơ quan hành chính nhà nước, cơ quan điều tra cần thông tin trên báo chí những vấn đề có lợi cho hoạt động điều tra và công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm; Thông tin về vụ việc đang trong quá trình thanh tra chưa có kết luận thanh tra; vụ việc đang trong quá trình giải quyết khiếu nại, tố cáo; những vấn đề tranh chấp, mâu thuẫn giữa các cơ quan nhà nước đang trong quá trình giải quyết, chưa có kết luận chính thức của người có thẩm quyền mà theo quy định của pháp luật chưa được phép công bố; Những văn bản chính sách, đề án đang trong quá trình soạn thảo mà theo quy định của pháp luật chưa được cấp có thẩm quyền cho phép công bố.

Tại điều 59 Luật Báo chí năm 2016 không quy định xử lý vi phạm đối với những trường hợp né tránh, gây khó khăn cho nhà báo khi thu thập thông tin nên không có căn cứ đề xem xét xử lý theo quy định của pháp luật.

PV: Trong quá trình thu thập thông tin để phản ánh sự việc khách quan, trung thực, nhà báo được quyền ghi âm hay không?

Luật gia Phan Khắc Chưỡng:  Theo  khoản 1, 2 điều 40, Luật Báo chí 2016, quy định rõ trả lời phỏng vấn thì: Người phỏng vấn phải thông báo trước cho người được phỏng vấn biết mục đích, yêu cầu và câu hỏi phỏng vấn; trường hợp cần phỏng vấn trực tiếp, không có sự thông báo trước thì phải được người trả lời phỏng vấn đồng ý; Sau khi phỏng vấn, trên cơ sở thông tin, tài liệu của người trả lời cung cấp, người phỏng vấn có quyền thể hiện bằng các hình thức phù hợp. Người phỏng vấn phải thể hiện chính xác, trung thực nội dung trả lời của người được phỏng vấn; Người được phỏng vấn có quyền yêu cầu xem lại nội dung trả lời trước khi đăng, phát. Cơ quan báo chí và người phỏng vấn phải thực hiện yêu cầu đó; Cơ quan báo chí, người phỏng vấn và người trả lời phỏng vấn phải chịu trách nhiệm về nội dung thông tin đăng, phát trên báo chí. Đó là trường hợp người được phỏng vấn đồng ý.

Cũng  tại khoản 3, điều 40 cũng quy định rõ: Nhà báo không được dùng những ý kiến phát biểu tại hội nghị, hội thảo, các cuộc gặp gỡ, trao đổi, nói chuyện có nhà báo tham dự để chuyển thành bài phỏng vấn nếu không được sự đồng ý của người phát biểu. Như vậy, việc ghi âm là một trong những phương tiện phục vụ tác nghiệp của nhà báo nhằm đáp ứng yêu cầu nâng cao chất lượng nghề nghiệp của mình do đó nhà báo có quyền thực hiện công việc này, nhưng phải làm đúng những điều được làm và không được làm đã được quy định trong Luật Báo chí năm 2016.

Xin cảm ơn ông!

XUÂN NGHĨA (thực hiện)

XUÂN NGHĨA (thực hiện)