Lựa chọn đô thị xanh
Gần đây khái niệm “đô thị xanh” được đề cập nhiều trong quá trình quy hoạch phát triển và xây dựng đô thị ở Việt Nam.
Hiện nay “đô thị xanh” được đặt trong bối cảnh phát triển đô thị bền vững, đặc biệt dưới tác động của biến đổi khí hậu, gia tăng dân số, đô thị hóa trên quy mô toàn cầu.
Xây dựng những đô thị xanh cũng được cân nhắc khá kỹ trong quy hoạch Quảng Nam thời kỳ 2021 – 2030, tầm nhìn đến năm 2050. Và lựa chọn này cần tính toán những bước đi cụ thể để đạt được mục tiêu.
Quá trình tất yếu của phát triển bền vững
Đô thị và đô thị hóa là một quá trình tất yếu, mang lại những cơ hội to lớn cho phát triển kinh tế, cải thiện và nâng cao đời sống xã hội. Nhưng cùng với tác động tích cực là hàng loạt ảnh hưởng tiêu cực do nhiều vấn đề nảy sinh không được lường trước và giải quyết.
Đó là các vấn đề về giao thông đô thị, nước sạch, vệ sinh, nhà ở, nước và rác thải, ô nhiễm không khí, an toàn thực phẩm, môi trường cảnh quan... Những vấn đề này đòi hỏi cách thức quản lý đô thị, tổ chức quy hoạch và liên kết không gian cần được định hướng và giải quyết cụ thể ngay từ các bước quy hoạch đô thị.
Mặc dù chưa có một định nghĩa thống nhất nhưng “đô thị xanh” (tiếng Anh: green cities) được coi là tổng thể quy hoạch xây dựng của 3 yếu tố gồm môi trường xanh – kinh tế xanh – xã hội xanh, chứ không phải chỉ dựa vào yếu tố có nhiều cây xanh.
Một “đô thị xanh” mang những đặc điểm: sử dụng hiệu quả năng lượng; giảm thiểu sự phụ thuộc vào nguồn năng lượng không thể tái tạo; có hệ thống giao thông hiệu quả với lượng carbon thấp; nền kinh tế tuần hoàn, hệ thống cơ sở hạ tầng xanh và thân thiện môi trường; rác thải được xử lý và giảm thiểu; diện tích không gian xanh được quy hoạch thống nhất và gia tăng.
Chương trình phát triển đô thị quốc gia giai đoạn 2012 - 2020 đã nhấn mạnh việc phát triển đô thị “hướng tới nền kinh tế xanh, tạo động lực phát triển kinh tế - xã hội, chuyển dịch cơ cấu kinh tế địa phương, vùng và cả nước theo hướng công nghiệp hóa - hiện đại hóa”; đồng thời đặt ra nhiệm vụ “nghiên cứu phát triển đô thị xanh đảm bảo đô thị hóa nhanh, bền vững”, ban hành bộ chỉ số cạnh tranh đô thị.
Tuy nhiên, việc thực hiện các chương trình này còn gặp nhiều khó khăn và triển khai chưa đồng bộ. Khái niệm “đô thị xanh” còn được hiểu theo nhiều cách khác nhau, phần lớn theo nghĩa hẹp chỉ trong phạm vi không gian, cảnh quan xanh, chưa thực sự gắn với quan điểm phát triển bền vững và tăng trưởng xanh.
Để định hướng quy hoạch và xây dựng “đô thị xanh”, nhiều bộ chỉ số đã được đề xuất ở những khu vực, những quốc gia khác nhau.
Một số tiêu chí đô thị xanh được các nước châu Âu và nhiều nước phát triển áp dụng như: Công trình xanh (sử dụng vật liệu xanh, tiết kiệm năng lượng, tận dụng tối ưu tài nguyên, sử dụng năng lượng hiệu quả và vật liệu thân thiện môi trường); không gian xanh (đô thị có mật độ cây xanh cao, tỷ lệ cây xanh/người cao, không gian công cộng, công viên, mặt nước được quan tâm)...
Tại nhiều địa phương, một số khu đô thị mới xây dựng đã hướng đến và thực hiện được các tiêu chí “đô thị xanh” về không gian và môi trường, nhưng còn tiêu chí công trình xanh và giao thông xanh thì chưa được quan tâm do đầu tư xây dựng công trình xanh tốn kém hơn, ảnh hưởng đến giá thành bất động sản.
Phương tiện giao thông công cộng chưa phát triển, còn phụ thuộc phương tiện cá nhân, sự thay đổi nhiên liệu xanh cũng đòi hỏi thời gian và nguồn kinh phí lớn...
Đô thị xanh cho Quảng Nam
Trong giai đoạn từ 2021 đến 2030, tầm nhìn hướng đến năm 2050, Quảng Nam đang định hình chuỗi đô thị ven biển, tạo ra các trung tâm dân cư mới kết hợp đô thị du lịch và đô thị công nghiệp, trở thành hạt nhân để phát triển toàn vùng.
Có thể nói đây chính là cơ hội để Quảng Nam xây dựng ngay từ đầu một chuỗi “đô thị xanh” ven biển, một sự kết hợp tuyệt vời giữa quy hoạch tổng thể phát triển đô thị và môi trường sinh thái tự nhiên.
Căn cứ những tiêu chí cơ bản của “đô thị xanh” thì năng lượng cần được coi là vấn đề then chốt của các đô thị mới này. Việc đầu tiên là xây dựng một hệ thống nguồn năng lượng sạch cho chuỗi đô thị ven biển chứ không phải là nguồn năng lượng “tự cung tự cấp” của từng đô thị.
Với điều kiện tự nhiên của xứ Quảng (lượng nhiệt cao, số ngày nắng nhiều), đô thị nằm ở khu vực ven biển nên tiềm năng nguồn năng lượng sạch cần được ưu tiên sử dụng là năng lượng mặt trời, năng lượng gió.
Tiếp theo là phương thức khai thác và sử dụng, tái sử dụng nguồn nước sạch cho sinh hoạt, cho sản xuất và cho việc duy trì mảng xanh đô thị.
Công nghệ thu hồi và tái chế nước sinh hoạt, nước thải công nghiệp cho các hoạt động khác cũng là một cơ sở công nghiệp cần thiết ngay từ đầu, cùng với nhà máy phân loại và xử lý chất thải.
Phương thức giao thông: ưu tiên kết nối chuỗi đô thị với nhau và giao thông nội đô bằng phương tiện giao thông công cộng năng lượng sạch (điện), khuyến khích, thậm chí quy định giao thông cá nhân cũng là xe hơi và xe máy điện, khuyến khích xe đạp bằng việc xây dựng những công trình dịch vụ và công ích với khoảng cách phù hợp.
Thậm chí việc tính toán xây dựng các giao lộ và vỉa hè như thế nào để hạn chế kẹt xe, dừng xe và có thể tận dụng trong trường hợp cần thiết... cũng là một giải pháp của “đô thị xanh”.
Quy hoạch đô thị, xây dựng hạ tầng và các công trình kiến trúc ưu tiên sử dụng vật liệu xanh, thân thiện với môi trường, có chính sách khuyến khích việc sử dụng loại vật liệu này, đồng thời với những phương thức tiết kiệm năng lượng, tiết kiệm nước khi công trình vận hành. Và cuối cùng, môi trường xanh (cây xanh, công viên, mặt nước...) là những yếu tố dễ nhận biết đầu tiên nhưng ít được quan tâm lâu dài.
Ý chí của chính quyền và cách thức vận hành của nhà quản lý đô thị là nhân tố quyết định trong việc xây dựng và phát triển “đô thị xanh”. Để chuỗi đô thị mới thật sự khác biệt vùng nông thôn xung quanh, sự khác biệt bền vững, tốt đẹp nhằm tạo động lực phát triển bền vững cho tỉnh Quảng Nam thì “đô thị xanh” là một lựa chọn tất yếu!