Họa tiết Naga trong văn hóa Lào

Lào vừa tổ chức các hoạt động đón nhận danh hiệu Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại cho kỹ thuật dệt họa tiết Naga, được công nhận năm 2023. Khi nghề dệt vải truyền thống trên thế giới đang bị mai một, thì việc công nhận giá trị của họa tiết Naga có thể giúp duy trì và bảo tồn nét văn hóa cổ truyền của Lào nói riêng và nhân loại nói chung.

Trong văn hóa tín ngưỡng của người Lào, Naga là một linh vật thần thoại, hình dáng gần giống rắn và sống dưới nước. Người Lào tin rằng, Naga là linh vật che chở, bảo vệ con người khỏi bệnh tật, đói khát cũng như giúp xua đuổi tà ma, khi tức giận gây ra lũ lụt, bão tố và tai họa.

Phụ nữ Lào dệt các họa tiết Naga lên vải may váy áo truyền thống, những mong được bảo vệ, che chở. Mỗi phụ nữ đều sở hữu một đồ vật có hình Naga trên đó.

Họa tiết Naga được tạo ra trong quá trình dệt thủ công trên khung cửi gỗ truyền thống, không phải là sản phẩm thêu hay in. Người thợ dệt lần lượt gắn từng sợi vào khung cửi và sắp xếp các sợi theo đúng thứ tự để tạo ra kết cấu mong muốn. Họa tiết Naga vì thế trở thành di sản của gia đình, xã hội Lào và của thế giới.

Chất liệu dệt thường dùng vải lụa và bông. Hàng dệt may của Lào được xem là phương tiện để người dân kể chuyện bằng hình ảnh, với cảm hứng từ những sinh vật huyền thoại và hình ảnh của thiên nhiên.

Theo truyền thống, thân hình của Naga được dệt bằng màu trắng hoặc một màu đồng nhất, nhưng màu sắc phải tươi sáng để tượng trưng cho sức mạnh siêu nhiên của sinh vật.

Những sản phẩm từ kỹ thuật dệt họa tiết Naga có vị trí đặc biệt ở Lào, là sản phẩm của sự sáng tạo, tôn kính và sự khéo léo tỉ mỉ. Trong đó, những họa tiết Naga cầu kỳ uốn lượn trên đường viền trang phục là cách thức biểu thị cho quan niệm thần rắn hòa quyện vào các thị trấn và làng mạc, không thể tách rời khỏi cuộc sống hằng ngày.

“Naga là một sinh vật thần thoại giống rắn sống ở sông. Người Lào tin rằng Naga là tổ tiên của họ và luôn dõi theo họ”, trang web của UNESCO viết. Họa tiết trên vải Lào mang tính biểu tượng sâu sắc, như kể những câu chuyện của người Lào. Thay vì viết ra, họ thêu dệt những câu chuyện này thành những tấm vải, liên kết thế giới con người và tâm linh. Họa tiết thần rắn từ bao đời nay cũng làm đẹp cho các ngôi chùa Phật giáo ở Lào.

Kỹ thuật dệt họa tiết Naga từ lâu được biết đến là biểu tượng đại diện cho sự độc đáo giữa các bộ tộc của Lào. Mỗi bộ lạc đều có nét đặc trưng riêng với sự kết hợp đa dạng của các họa tiết thiết kế truyền thống. Chính sự khác nhau trên trang phục ghi lại vị trí của người mặc trong xã hội.

Người dân Lào thờ cúng rắn dưới nhiều hình thức khác trong hơn 2.000 năm qua. Với việc được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại, họa tiết Naga còn nâng cao nhận thức về phong tục, cũng như cơ hội để quảng bá kỹ thuật dệt, góp phần tạo nên sức hút cho ngành du lịch Lào.

QUỐC HƯNG