Độc đáo lễ cúng thần núi của đồng bào Xơ Đăng trên đỉnh Ngọc Linh

Cầu mưa thuận gió hoà, được mùa bội thu

Từ bao đời nay, người Xơ Đăng ở vùng cao Nam Trà My đã tạo ra nhiều không gian văn hoá mang đậm bản sắc truyền thống dân tộc. Trong đó lễ hội cúng thần núi là một trong những lễ hội độc đáo của đồng bào dân tộc vùng cao này.

Theo quan niệm dân gian của người Xơ Đăng, mỗi cây hoa, ngọn cỏ, con sông hay ngọn đồi đều có một vị thần cai quản. Lễ hội cúng thần núi là một trong những lễ hội lớn hằng năm của người Xơ Đăng. Nếu như giai điệu cồng chiêng được ví như hơi thở của đại ngàn thì các nghi thức, các lễ hội cúng, chính là nguồn của hơi thở đó.

Người đảm nhiệm nghi thức cúng là người lớn tuổi, có uy tín trong làng, được dân làng tin yêu, quý mến

Già làng Trần Ngọc Loan (thôn 1, xã Trà Nam) cho biết. Đối với người Xơ Đăng, trong lễ cúng nào cũng phải thể hiện sự tôn nghiêm nhất là trong trang phục, nam mặc áo ghi lê hoặc mặc khố, nữ mặc váy và đeo hạt cườm, điều đó thể hiện sự đa sắc màu của núi rừng, của cỏ cây, hoa lá.

Lễ cúng thường được diễn ra vào cuối năm, vì cuối năm phải dâng lên những vật phẩm, để phù hộ cho dân làng sang năm mới được mùa màng bội thu. Thần núi sẽ chuyển giao cho các vị thần khác như thần nước vào đầu năm sau tiếp tục phù hộ dân làng

Độc đáo lễ cúng thần núi của người Xơ Đăng

Để chuẩn bị nghi lễ cúng, trước đó vài ngày, các vật phẩm được dân làng chuẩn bị như nhà gươl, cây nêu, gà, rượu cần, heo... được người dân trong làng sửa nhà cửa gọn gàng, sạch sẽ.

Địa điểm tổ chức thường được bố trí sau ngôi làng, cả làng sẽ chọn một ngọn đồi cao nhất để làm nơi cúng.

Già làng Trần Ngọc Loan cho biết, sở dĩ làm nhà gươl vì đây là nhà chung của dân làng, tất cả các lễ cúng đều được tập trung vào nhà gươi, ở đây có hội tụ tất cả các vị thần như thần núi, thần nước, thần lửa và vị thần cai quản hoa cỏ, lúa màu, muông thú, chim chóc…..

Cây nêu biểu trưng cho sự đa dạng, muôn sắc, muôn màu thể hiện sức mạnh của trời đất, sự uy nghiêm của dân làng dành cho thần linh.

Anh Hồ Văn Dương (thôn 1, xã Trà Nam) cho hay ngoài con heo và con gà được dâng lên lễ cúng, thì dân làng chuẩn bị mỗi nhà, một quả trứng gà bỏ trong giỏ tượng trưng như ngọn đuốc, thể hiện sự nâng niu, đối với các các vị thần.

Đến giờ lành, già làng Trần Ngọc Loan hú ba tiếng "ô hồ hồ" và đánh một hồi trống để dân trong làng biết đã đến giờ cúng, cả làng đem các vật phẩm đã chuẩn bị trước đó vào nhà gươi để tiến hành nghi thức khấn tế.

‘Tờ roong priang heey kheey, heey cô play nghiên ting ngong, nhiên rong chu rong ỵ vệ tam ỵ và chẹm và ám pey. Mi nu cộ, si nặm tonh khoi va rại ty, và cho si nạm nạo. Dợ ey hey khey, nghiên cham cà khó lớ, clong chêc ey tàng, hại peeng nạm peng hỳ, si nạm lay sun lớ cà”. (Đến giờ phút này, năm cũ sắp qua đi năm mới đã cận kề. Cả dân làng rất biết ơn thần núi và các vị thần cai quản nơi này đã ban phước lành, ban cho bà con dân làng sức khỏe dồi dào, ban những dòng nước mát trong, ban những hạt lúa trĩu nặng, mùa màng tốt tươi và ban cho dân làng một năm trọn vẹn, ấm áp, gia đình hạnh phúc, nhà nhà no ấm).

Nét đặc trung của lễ cúng là cồng chiêng được múa xuyên suốt trong bài khấn, thể hiện sự tôn nghiêm với thần linh, với đất trời.

“Sau khi nghi thức cúng ở nhà gươi, người trong làng ra ngoài theo già làng đi rải nước sương tinh khiết (lấy từ trong ống tre) cho mỗi nhà, để cho các vị thần biết được các gia đình trong làng ai ai cũng tham gia lễ cúng” - anh Dương cho biết thêm.

Kết thúc nghi lễ, toàn bộ dân làng tập trung vào nhà gươi để cùng dùng cơm, uống rượu cần và cùng quây quần bên nhau, bên bếp lửa, bên tiếng cồng chiêng. Cùng già làng nhắc nhở con cháu cố gắng học hành, vợ chồng đầm ấm, gia đình hạnh phúc, cùng nhau làm ăn phát triển.

Lễ hội cúng thần núi của đồng bào Xơ Đăng trên đỉnh Ngọc Linh hùng vĩ thể hiện sự ứng xử nhân văn sâu sắc giữa con người với thiên nhiên, họ luôn biết ơn với các vị thần cai trị nơi mình sinh ra và trưởng thành đã ban cho dân làng mạnh khoẻ, gia đình ấm no hạnh phúc.

TRUNG LÊ