Báo chí cách mạng, dân sinh, dân chủ

Những tờ báo đầu tiên

Một trong các tờ báo ra đời sớm nhất trong cao trào đấu tranh đòi dân sinh, dân chủ 1936 - 1939 là Hồn trẻ (bộ mới). Nhà báo Vân Đình - Võ Nguyên Giáp, theo chỉ đạo của Đảng, đã khởi xướng tờ này trên cơ sở mua lại tờ Hồn trẻ của Hội Hướng đạo sinh.

Ngày 6/6/1936, số đầu tiên ra mắt độc giả chỉ 2 ngày sau khi Chính phủ Bình dân Pháp do Léon Blum làm Thủ tướng lên nắm quyền. Tờ báo nhanh chóng trở thành cơ quan thông tin, hướng dẫn cho cuộc vận động Đông Dương Đại hội ở Bắc Kỳ.

Với 12 số được phát hành, Hồn trẻ (bộ mới) là hạt nhân tập hợp các lực lượng tiến bộ đấu tranh chống các khuynh hướng cải lương, phản động của bọn tay sai thực dân ở Đông Dương.

Sau khi Hồn trẻ (bộ mới)đóng cửa, các nhà báo cộng sản chủ trương ra tờ báo Khỏe - “tờ báo của quần chúng lao động Đông Dương” nhưng báo vừa lên khuôn thì đã bị thực dân thu hồi giấy phép.

Không chịu bó tay, họ chuyển sang hoạt động trên một loạt tờ báo khác: Tân xã hội (30/9/1936), Tiếng trẻ (22/12/1936), Thời thế (30/10/1937).. Mặt trận đấu tranh trên lĩnh vực báo chí công khai của những người cộng sản ở Trung Kỳ được nối tiếp bằng tờ Sông Hương tục bản (19/6/1937).

Ngoài những tờ báo tiếng Việt xuất bản công khai, lợi dụng quy chế báo chí của nhà cầm quyền Pháp (ra báo bằng tiếng Pháp không cần phải xin phép, chỉ cần nộp một tờ khai), một số đảng viên cộng sản cùng một số trí thức có cảm tình với Đảng đã xuất bản một số tờ báo viết bằng tiếng Pháp như: Rasemblement - tuần báo ra ngày thứ ba, số cuối cùng ra ngày 4/5/1937, En Avant - tuần báo ra ngày thứ 6, số cuối cùng ra ngày 29/10/1937; Notrevoix - số 1 ra ngày 15/1/1937, số cuối cùng ra ngày 19/3/1937...

Tiêu biểu là tờ Le Travail (Lao Động), đặt trụ sở tại số 28 phố Nguyễn Trãi (nay là đường Nguyễn Quang Bích - Hà Nội), số đầu tiên ra ngày 16/9/1936. Nhà báo Võ Nguyên Giáp đã cộng tác với Nguyễn Thế Rục, đảng viên Đảng Cộng sản Pháp, sinh viên Trường đại học Phương Đông của Quốc tế Cộng sản, xuất bản tờ Le Travail.

Tờ Le Travail là nơi tập hợp những chiến sĩ cộng sản sau khi ra khỏi nhà tù của thực dân Pháp và tiếp tục tham gia hoạt động cách mạng. Từ khi Xứ ủy Bắc Kỳ được lập lại (tháng 3/1937) và tổ chức Đảng của tờ báo (chi bộ báo giới) được thành lập do đồng chí Trường Chinh làm Bí thư, Le Travail thực sự trở thành cơ quan chỉ đạo phong trào cách mạng thời kỳ vận động dân chủ Bắc Kỳ.

Dấu ấn trên vũ đài chính trị

Năm 1938 là năm có nhiều tờ báo cách mạng ra đời. Ngày 2/4/1938, tờ Tin tức ra số đầu tiên. Đây là tờ báo của cơ quan Mặt trận Dân chủ (thực chất là của Xứ ủy Bắc Kỳ) do đồng chí Trường Chinh trực tiếp chỉ đạo.

Bốn tháng sau, ngày 15/8/1938, tờ báo Thế giới của Đoàn Thanh niên Dân chủ ra mắt độc giả. Báo này bị đình bản khi ra đến số 9 (1/2/1939). Tiếp đó, tờ Đời nay ra số 1 vào ngày 1/12/1938, do đồng chí Trường chinh trực tiếp chỉ đạo, báo ra đến số 38 (tuần lễ từ 22 đến 29/9/1939) thì đình bản.

Ở Trung Kỳ, Xứ ủy chủ trương ra các tờ: Dân muốn; Dân tiến. Cả hai tờ báo này đều do đồng chí Phan Đăng Lưu chỉ đạo nhưng được in tại Sài Gòn.

Sự kiện đáng chú ý là sau thời gian chuẩn bị, báo Dân chúng- “cơ quan của lao động và dân chúng Đông Dương” (thực chất là cơ quan ngôn luận của Đảng Cộng sản Đông Dương) ra đời ngày 22/7/1938. Tòa báo đặt tại Sài Gòn. Đây là tờ báo công khai, in ốpsét, ra mỗi tuần 2 số (thứ Tư và thứ Bảy), riêng từ số 58 đến 68 báo ra hàng ngày.

Khác với các tờ báo tiếng Việt, tiếng Pháp của Đảng (có tính chất độc lập), Trung ương Đảng chủ trương ra báo Dân chúng “có tính chất và ảnh hưởng khắp toàn xứ, xuất bản nhiều kỳ, đặc biệt thông tin tin tức thế giới và trong xứ để đối phó với thời cuộc cho kịp”.

Số lượng in của báo tăng dần, có thời điểm (số Xuân năm 1939) lên đến 15.000 bản. Dân chúng là một trong 2 tờ báo của Đảng ở trong nước được đồng chí Nguyễn Ái Quốc gửi bài từ nước ngoài về đăng. Tuy chỉ tồn tại được 80 số (số cuối cùng ra ngày 30/8/1939), song Dân chúng đã để lại dấu ấn sâu đậm trên vũ đài chính trị nước nhà.

Nét đáng chú ý trong cao trào đấu tranh đòi dân sinh, dân chủ (1936 - 1939) là Đảng Cộng sản Đông Dương tích cực vận động thành lập một tổ chức của các nhà báo nhằm đấu tranh cho quyền tự do ngôn luận và các quyền tự do dân chủ khác, đồng thời tập hợp lực lượng báo chí tiến bộ thành một mặt trận thống nhất. Trung Kỳ là nơi đầu tiên giới báo chí, mà hạt nhân là các nhà báo cộng sản tổ chức được hình thức “Hội nghị báo giới”.

Ngay từ ngày 15/1/1937, báo Nhành lúa số đầu tiên đã đăng lời kêu gọi của 17 nhà báo, trong đó có những nhà báo nổi tiếng như Hải Triều, Nguyễn Chí Diểu, Lâm Mộng Quang,... về việc triệu tập Hội nghị báo giới Trung Kỳ. Ngày 23/3, báo Nhành lúa lại đứng ra tổ chức một cuộc họp trù bị tại Huế và được những chí sĩ nổi tiếng như Phan Bội Châu, Huỳnh Thúc Kháng gửi thư cổ vũ.

Sinh thời, khi được hỏi về kỷ niệm với nghề báo, Đại tướng Võ Nguyên Giáp - nhà báo Vân Đình trong cao trào đấu tranh đòi dân sinh, dân chủ (1936 - 1939) không quên một thời kỳ làm báo cách mạng đầy sôi động, đánh dấu sự trưởng thành, nhạy bén, sắc sảo, vững vàng trong nghiệp vụ làm báo của mình.

Đại tướng nhấn mạnh: Thời kỳ đó, báo chí trở thành vũ khí đấu tranh chính trị sắc bén. Ông tâm sự: “Nghề báo là một nghệ thuật đầy hứng thú” và cho rằng, sau này khi chuyển qua công tác quân sự, ông thấy làm báo giống như tổ chức một trận đánh hợp đồng!

VÂN TRÌNH