Người Co cầu mưa
Giữa đại ngàn Trường Sơn, người Co – một cộng đồng dân tộc ít người sinh sống ở Quảng Nam và Quảng Ngãi – vẫn lưu giữ những nghi lễ tâm linh độc đáo. Trong đó, lễ cầu mưa không chỉ là nghi thức truyền thống mang đậm văn hóa tín ngưỡng, mà còn là biểu hiện của khát vọng hòa hợp với thiên nhiên, cầu mong mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, vạn vật sinh sôi.
Nét văn hóa độc đáo
Đồng bào Co ở Quảng Nam hiện có khoảng 5.500 người, sống tập trung tại các xã Trà Nú, Trà Kót và một phần tại Trà Giáp, Trà Ka (Bắc Trà My).
Với quan niệm vạn vật đều có linh hồn và thần linh ngự trị, người Co tin rằng mọi hiện tượng tự nhiên (nắng hạn, mưa gió, bệnh tật, mùa màng) đều chịu sự chi phối bởi các thế lực siêu nhiên. Vì vậy, khi trời hạn kéo dài, lễ cầu mưa trở thành nghi thức thiêng liêng, gửi gắm niềm hy vọng lớn lao của cả cộng đồng.
Theo truyền thuyết của người Co, thuở xưa có một trận hạn hán kéo dài sáu tháng tại ngôi làng dưới chân núi Răng Cưa. Cây cối trụi lá, thú rừng khát khô, con suối cạn trơ đáy, dân làng kiệt sức vì đói khát, bệnh tật. Trong tuyệt vọng, các già làng họp lại, cùng nhau bàn cách làm lễ cầu mưa - lễ cúng mang đậm yếu tố hiến sinh và giao cảm với đất trời.
Từ sáng sớm, già làng cùng người dân ra bờ suối linh thiêng nhất trong làng để chọn vị trí đặt giàn lễ và xin phép thần suối. Sau khi “nhận được sự đồng thuận” qua nghi thức cúng đơn giản, họ bắt đầu vào rừng lấy mo cau vừa rụng, cây lồ ô, dây mây... chuẩn bị cho nghi lễ trống đất - một nét văn hóa độc đáo chỉ có ở người Co.
Người Co thường tổ chức lễ cầu mưa vào mùa hè, sau những ngày nắng hạn kéo dài. Buổi lễ chính diễn ra vào khoảng 8 - 9 giờ sáng. Chủ lễ là già làng, dẫn đầu các nghi thức cúng tại hai địa điểm: trong làng và bên bờ suối. Lễ vật đều do dân làng đóng góp, bao gồm gà sống, heo sống (trong làng); gà chín, heo chín (bên suối) cùng trầu cau, rượu, nước lã, chén gạo, bánh nhót, sáp ong rừng.
Nghi lễ trong làng gọi là lễ cúng hiến sinh, diễn ra tại nhà già làng hoặc sân làng. Chủ lễ khấn mời thần Mặt trời, thần Đất, thần Núi, thần Sông và đặc biệt là nữ thần Mo Huýt – vị thần cai quản nguồn nước, xin cho trời mưa xuống để cứu dân làng. Sau lễ cúng, các lễ vật được chế biến rồi mang ra bờ suối tiếp tục nghi lễ cầu mưa ngoài trời.
Lời khấn cầu của dân làng
Lễ cầu mưa bên suối là phần trọng tâm, mang tính biểu tượng mạnh mẽ. Tại đây, người Co dựng một giàn nhỏ bằng tre để đặt lễ vật, phía trước khoét năm lỗ nhỏ trên mặt đất, gọi là “trống đất”. Mỗi lỗ được phủ lên một mo cau đã duỗi thẳng, cố định bằng thanh gỗ và dây mây, tượng trưng cho năm vị thần linh chủ chốt.
Trong không gian linh thiêng ấy, già làng lần lượt đọc tên các vị thần, đồng thời gõ mạnh từng “trống đất”. Mỗi tiếng trống như một nhịp kết nối giữa con người và trời đất. Lời khấn vang vọng bên suối: “Hỡi thần Mặt trời!/ Hỡi thần Đất!/ Hỡi nguồn nước – nữ thần Mo Huýt!/ Hỡi thần Núi!/ Hỡi thần Sông!/ Con nai trên rừng khát nước, cây cối héo khô, sông suối cạn kiệt, dân làng đói khát, bệnh tật triền miên/ Hôm nay dân làng dâng lễ vật cầu xin cho mưa xuống, cứu sống buôn làng, cứu sống vạn vật”.
Tiếng “trống đất” vang lên rền rĩ trong nhiều ngày, như lời cầu khẩn thống thiết gửi đến trời cao. Dân làng cùng nhau canh bên suối, tiếp thêm củi lửa, rượu, lời khấn. Và rồi, khi những đám mây dày kéo đến, tiếng mưa rào đầu tiên rơi xuống đại ngàn, cả làng vỡ òa trong hân hoan.
Mọi người ùa ra giữa trời, ngửa mặt đón mưa, hứng nước, reo hò cảm tạ nữ thần Mo Huýt. Sự sống như được tái sinh. Cây cối xanh tươi, thú rừng trở lại, mùa màng no đủ. Để tạ ơn, già làng cùng dân làng mang ống nước thiêng vào rừng hứng nước đầu nguồn, tổ chức lễ tạ thần và cùng nhau nhảy múa mừng mưa.
Lễ cầu mưa không chỉ là một nghi thức cổ xưa thể hiện văn hóa tâm linh sống động, mà còn là minh chứng cho sự gắn kết cộng đồng, sự tôn kính tự nhiên của người Co. Trong nhịp sống hiện đại, dù nhiều phong tục đã mai một, nhưng ở một số bản làng, lễ cầu mưa vẫn được phục dựng như một lời nhắc nhớ về cội nguồn văn hóa độc đáo của dân tộc Co giữa đại ngàn Trường Sơn.