Người "thư ký thời đại" Dương Thị Xuân Quý
(QNO) - Nhà văn, nhà báo, liệt sĩ Dương Thị Xuân Quý cũng như nhiều nhà báo, chiến sĩ mang trên mình sứ mệnh người "thư ký thời đại" với trái tim yêu nước, đã viết nên những trang vàng đầy tự hào cho truyền thống 100 năm báo chí cách mạng Việt Nam.
Xung phong vào chiến trường
Nhà văn - nhà báo Dương Thị Xuân Quý (Sinh năm 1941 tại Hà Nội) là phóng viên Báo Phụ nữ Việt Nam. Theo tiếng gọi của miền Nam ruột thịt, tháng 4/1968, Xuân Quý gửi đứa con gái mới tròn 16 tháng tuổi cho gia đình, vượt Trường Sơn vào Nam, tham gia lực lượng văn nghệ giải phóng Trung Trung Bộ.
Trong lá đơn xung phong vào Nam, Dương Thị Xuân Quý viết: “Nguyện vọng tha thiết nhất của tôi là được xông vào những nơi chiến đấu ác liệt nhất để chiến đấu cho lý tưởng vinh quang của mình bằng tất cả sức lực và trí tuệ cao độ nhất…
... Nếu phải hy sinh tính mạng, tôi sẵn sàng, không một mảy may tính toán. Tôi không sợ chết, tôi chỉ sợ không xứng đáng để được chọn làm những nhiệm vụ vinh quang là hy sinh xương máu, hy sinh tính mạng cho sự nghiệp giải phóng miền Nam".
Nhà báo Phạm Việt Long - nguyên Chánh Văn phòng Bộ Văn hóa - Thông tin, từng phụ trách Tiểu ban Thông tấn xã Giải phóng (giai đoạn 1973 - 1975), kể lại: Năm 1968, chiến trường miền Nam rất sôi động. Các nhà báo phải viết đơn xung phong mới được vào chiến trường, trong đó có Dương Thị Xuân Quý.
"Ban tuyên huấn phân công chị đi Quảng Ngãi, chị lại xung phong đi Quảng Đà - nơi "nóng" nhất thời điểm đó. Chị nói người viết phải đến những vùng ác liệt nhất để gặp những người tiên tiến nhất, dũng cảm nhất" - ông Long nói.
Trước khi đi, ông Long, nhà báo Xuân Quý và nhà thơ Bùi Minh Quốc (chồng chị Quý) đã có một bữa liên hoan rất lớn chỉ với một lon gạo nấu cháo cùng mì chính và muối do nhà thơ Thu Bồn biếu.
Ghi lại những trang sử của thế hệ
Chị Xuân Quý vào chiến trường như người lính thực thụ, gùi gạo, chống những đợt càn quét của địch, vượt qua mọi hiểm nguy, chống chọi với những cơn sốt rét rừng và ghi lại những năm tháng ác liệt nhất, hào hùng nhất của nhân dân Quảng Đà.
Người phụ nữ Hà Nội chưa đầy tuổi 30 đó, không chỉ vượt được tất cả mọi thử thách của người lính vào chiến trường mà còn phải vượt thử thách lớn nhất đặt ra cho người mẹ là phải xa con - đứa con chỉ mới 16 tháng tuổi.
Trên đường vào chiến khu, Xuân Quý đã viết ra tác phẩm “Hoa rừng” nổi tiếng. Cùng với đó, “Nhật ký chiến trường” của Dương Thị Xuân Quý được ghi chép trong chưa đầy một năm chị hành quân vượt Trường Sơn.
Cũng bom đạn, cũng gian nan, cũng nhớ thương, tình yêu và lý tưởng, nổi bật lên trong nhật ký của Xuân Quý là khát khao được viết, được sáng tác, “được ghi lại những trang sử của thế hệ”. Những chuyến đi gùi lương thực xuyên rừng núi, những khoảnh khắc bom đạn sát bên mình, những nhọc nhằn, thiếu thốn của một người phụ nữ... được ghi lại thật chân thực đến không thể thật hơn. Nhưng với chị đó vẫn chưa phải là thực tế.
Hãy nghe nhà văn trong Xuân Quý lên tiếng: “Niềm háo hức được thử thách cứ nổi dậy trong người. Biết đi công tác là nguy hiểm, là cái chết kề bên nhưng sao ở nhà cứ y như chịu một hình phạt...”.
Rồi chuyến công tác xuống chiến trường đồng bằng cũng đến, chị băng vào những vùng sâu nhất, lòng reo vui “chuyến này đầy nguy hiểm nhưng vui kỳ lạ...”. Xuân Quý đã hy sinh ngay chuyến công tác đầu tiên, bỏ lại bao dự định dang dở về một tác phẩm để đời. Như câu thơ chị viết: “Ta đi làm ánh sao băng giữa đời”.
Nằm lại đất lành Duy Xuyên
Dương Thị Xuân Quý hy sinh ở Duy Xuyên ngày 8/3/1969 sau một trận càn ác liệt.
Một ngày trước đó, Bùi Minh Quốc đã viết bài thơ định mệnh “Bài thơ tình yêu”, sau này được được nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu phổ nhạc thành ca khúc “Cuộc đời vẫn đẹp sao”.
Mấy tháng sau đó, nhà thơ viết tiếp Bài thơ về hạnh phúc, có những câu đọc lại vẫn nóng hổi, run run: "Thôi em nằm lại/ Với đất lành Duy Xuyên/ Trên mồ em có mùa xuân ở mãi/ Trời chiến trường vẫn một sắc xanh nguyên".
Chiều 3/8/2006, tại thôn Thi Thại, xã Duy Thành (Duy Xuyên), hài cốt nhà văn liệt sĩ Dương Thị Xuân Quý đã được tìm thấy. Hiện vật là một ít xương, hai cúc áo ngực màu xanh, đặc biệt là một chiếc kẹp tóc bằng inox dài chừng 10cm, mặt sau kẹp có dòng chữ: Tặng chị X.Quý và chữ EI.
Hài cốt nhà văn Dương Thị Xuân Quý được an táng ngay dưới chân bia tưởng niệm chị.
Hơn nửa thế kỷ qua đi, câu chuyện về nhà văn, nhà báo, liệt sĩ Dương Thị Xuân Quý cùng tinh thần “lên đàng” và xả thân vì lý tưởng của chị vẫn khiến không ít người xúc động.
Chị cũng như nhiều nhà báo, chiến sĩ mang trên mình sứ mệnh người "thư ký thời đại" với trái tim yêu nước, đã viết nên những trang vàng đầy tự hào cho truyền thống 100 năm báo chí cách mạng Việt Nam.