Ánh sáng ở vùng cao - Bài 3: Đối đầu, bước qua hủ tục

Nhưng, Phước chỉ là lát cắt trong câu chuyện của những đảng viên ở vùng cao bất chấp mọi sự hiểm nguy để đối đầu với hủ tục cay nghiệt tồn tại trong cộng đồng dân tộc thiểu số.

Sau những cuộc chiến với “con ma rừng”, họ chặn đứng tác động của hủ tục, giành lại mạng sống cho từng sinh linh bé nhỏ và hơn cả, là trao niềm tin cho chính cộng đồng, sau này.

“Nếu tôi nuôi sống, thì sao?”

Nhìn Phước, tôi càng dành nhiều hơn sự cảm phục và ngưỡng mộ về ông Nguyễn Thế Thọ - Trưởng Phòng VH-TT huyện Phước Sơn. Nhưng ông Thọ khoát tay, bảo “ai trong tình cảnh của mình hôm đó cũng đều làm thế” nên tỏ ra khá ngại ngùng khi nghe tôi nhắc lại chuyện cũ. Tôi đoán, ông lo cho cảm xúc của Phước.

Chúng tôi ngồi dưới nhà sàn, nơi treo rất nhiều chứng nhận, giấy khen của Phước. Niềm tự hào thoáng hiện trên gương mặt, khi câu chuyện cũ được gợi nhắc, ông Thọ như mở lòng… Hơn 20 năm trước, trong một chuyến công tác ở vùng cao Phước Công tuyên truyền về ngày hội bầu cử, tình cờ ông Thọ bắt gặp việc hy hữu trong đời.

Tôi từng suýt bị chôn sống

Năm đó, mẹ tôi kể, lúc sinh ra đời, tôi (tác giả loạt bài viết này) hoàn toàn khỏe mạnh nhưng “lì đòn”, không chịu khóc, mặc cho bà đỡ dùng rất nhiều biện pháp. Dân làng “khuyên” mẹ tôi nên bỏ đứa trẻ vì “bây giờ không khóc, có sống nó cũng bị câm”. Nhưng, mẹ nhất quyết giữ lại, giành giật mạng sống cho con từ hủ tục cay nghiệt, để có tôi hôm nay.

“Hôm đó, trời vừa chập choạng tối. Sau cơn mưa dông tầm tã, đang cùng người bạn đốt củi sưởi ấm thì nghe tiếng dân làng rầm rập chạy đến. Lúc đó, mình nghĩ bà con tập trung họp thôn nên cũng không để ý nhiều. Một lúc sau, thấy một người đàn ông với vẻ mặt ủ rũ tìm đến hỏi mượn dầu cù là, mới biết vừa có một phụ nữ sinh con, đang nguy kịch” - ông Thọ nhớ lại.

Theo quán tính, ông chạy đi, tìm đến căn chòi được dựng tạm phía bìa rừng. Dân làng đứng ngoài xa, can ngăn ông đừng đến gần vì sợ “con ma rừng” bắt đi. Nhưng ông nhất quyết đến tận nơi, vì không thể bỏ mặc sản phụ và đứa trẻ.

Người phụ nữ thoi thóp, nằm dưới lớp chiếu được trùm kín. Máu tươi loang chảy, chị bị băng huyết sau sinh. Được một lúc thì người mẹ tắt thở. Người nhà ngồi trầm ngâm bên chòi lửa, bàn tính chuyện ngày mai chôn cất. Trong đêm tối, loáng thoáng từ ánh lửa, vô tình ông Thọ nhìn thấy ngón tay cử động của đứa trẻ.

Ông tiến đến, lật tấm chiếu lên và phát hiện cháu bé vẫn còn sống, người đã tím tái. “Tôi bồng nó lên, dùng tấm vải sạch lau khô, rồi tìm cật tre để cắt rốn, băng vết thương. Sau đó, một mình chạy vào khu bãi vàng gần đó xin ít sữa tươi, nước ấm pha cho cháu uống” - ông Thọ kể.

Sáng sớm hôm sau, ông Thọ thức giấc bởi tiếng lao xao của dân làng. Mọi người bắt gia đình phải chôn sống đứa bé theo mẹ. “Vì nó là con ma rừng, nuôi cũng không thể nào sống được đâu. Nếu không chôn, sau này nó sẽ mang họa cho dân làng”.

Ông Thọ bật dậy, bồng đứa trẻ trên tay, nói: “Đứa trẻ vẫn còn sống, luật pháp không cho phép bất kỳ ai được giết người. Đó là hành vi phạm pháp”. Dân làng nhìn ông, trầm ngâm một lúc, rồi tiếng xì xào lại vang lên. “Tôi cũng là người ở địa phương. Nếu gia đình không nuôi, làng không nhận, tôi sẽ mang cháu bé về nhà mình”.

Giây phút căng thẳng, già làng kéo tay ông Thọ đến tận huyệt để… khuyên ngăn, nhưng ông nhất quyết không nghe. “Bây giờ, dân làng nói cháu bé là con ma rừng, nuôi sẽ không sống. Sau này, nếu tôi nuôi sống nó, thì sao?” - ông Thọ quả quyết.

Một khoảng lặng dài dưới chân núi sâu nơi bìa rừng. Trước sự cương quyết của ông Thọ, cuối cùng người dân cũng đồng ý, với điều kiện ông phải nộp một con heo, cùng lễ vật để cúng thần linh theo tập tục của làng.

Chấp thuận lời đề nghị, ông Thọ gửi cháu bé ở nhà một người quen là đồng bào Kinh, vốn có mối quan hệ thân thiết từ trước. Đường xa, nên phải mất một tuần sau đó ông mới trở lại đưa lễ vật, bồng cháu bé về nhà. Lúc đó, vợ ông cũng vừa sinh đứa con thứ 2 được vài tháng, biết việc làm của chồng nên hết sức chia sẻ và đồng thuận.

Bà nói, hoàn cảnh gia đình vốn đã khó, nay khó thêm chút nữa cũng không sao. Cứu một mạng người là việc làm tốt, nên bà sẽ nuôi cả 2 đứa trẻ. Ngặt nỗi Phước không bú sữa mẹ. Mới hơn năm rưỡi, vợ chồng ông Thọ đã nợ tiền sữa ngót nghét 25 triệu đồng.

“Trời thương nên từ nhỏ Phước không ốm đau. Vì thế, dù khó vợ chồng mình cũng không nản lòng” - ông Thọ tâm sự.

Không giấu Phước về nơi xuất thân, năm ngoái, lúc ông ngoại ruột mất, ông Thọ gọi điện thông báo để Phước về chịu tang. Bởi “nó là con của mình rồi, từ nhỏ mình cũng nhiều lần dắt nó về thăm quê, nhận lại họ hàng”.

Như để bù đắp những thiệt thòi, gần như tất cả đồ vật sắm sửa cá nhân, Phước cũng được ưu tiên hơn các thành viên khác trong gia đình. Phước ngồi bên, nhìn ba Thọ, nở nụ cười hạnh phúc, lấp lánh như sắc màu của chiếc Huy hiệu 50 năm tuổi Đảng của bà nội (mẹ ông Thọ) treo trang trọng trên vách nhà.

Vượt qua ám ảnh bóng đêm

Tồn tại nhiều hủ tục, phần lớn là ở những vùng có điều kiện đời sống khó khăn, tách biệt. Tôi từng đến các bản làng của đồng bào Cơ Tu, Xê Đăng, Giẻ Triêng... và nhận thấy ở đó, người ta tin vào chuyện “ma rừng”. Nguồn cơn của nhiều câu chuyện đau lòng, kể ra, có khi không chỉ ám ảnh cộng đồng miền núi, mà còn gây chấn động người dân cả nước.

Như vụ “làng ma” ở Bút Tưa (xã Sông Kôn, Đông Giang), sau những “cái chết xấu”, người dân lũ lượt bỏ làng đi vì sợ “hồn ma” về bắt, như lời thầy bói nói. Hay hủ tục “sinh con ở bìa rừng”, “sinh đôi chỉ được chọn 1” của người Bh’noong, Xê Đăng; thậm chí là câu chuyện thêu dệt về con ma nước… trong thế giới siêu nhiên khá rùng rợn.

Hôm trước tôi ghé Trà Leng, vô tình nghe câu chuyện về bác sĩ Nguyễn Thanh Hải - Trưởng trạm Y tế xã Trà Vân (Nam Trà My). Hơn 20 năm trước, y sĩ Nguyễn Thanh Hải - lúc đó là cán bộ Trạm y tế xã Trà Leng - chuẩn bị đi ngủ thì nghe tiếng gõ cửa.

Người ta nói, ở nóc Ông Méo (thôn 1) có một sản phụ người M’nông đã 47 tuổi, chuyển dạ đẻ khó trong tình trạng nguy kịch cần sự giúp đỡ của cán bộ y tế. Ngoài kia, trời mưa tầm tã. Y sĩ Hải cùng một cán bộ của trạm vội vã trong đêm làm nhiệm vụ cứu người. Sau một giờ nỗ lực, đứa bé được cứu sống, nhưng người mẹ đã ra đi vì bị băng huyết.

Đứa bé sau đó, được người làng quyết định chôn sống cùng mẹ vì cho rằng nó là “con ma rừng”. Biết chuyện, y sĩ Hải thuyết phục dân làng xin được mang về nuôi. Nhưng luật tục là điều không thể thay đổi. Trong phút giây sinh tử đó, chàng y sĩ trẻ giằng co với dân làng, ôm đứa bé chạy về trong đêm…

“Con ma rừng” ngày nào, giờ đã là cô thiếu nữ Nguyễn Trần Thị Giang, nối nghiệp cha làm cán bộ y tế. Câu chuyện cũ dần rơi vào quên lãng, cộng đồng M’nông cũng thôi hủ tục chôn sống “con ma rừng”, đổi lấy cuộc sống mới ấm no và hạnh phúc, mỗi ngày.

Bác sĩ Trần Văn Thu - Giám đốc Trung tâm Y tế huyện Nam Trà My nói, ngoài câu chuyện của bác sĩ Hải, ngành y tế địa phương còn có nhiều tấm gương khác trong chuyện giải cứu trẻ sơ sinh thoát khỏi hủ tục chôn sống của dân làng. Câu chuyện đấu tranh với hủ tục để cứu đứa bé từ tay thần chết của y sĩ Hồ Thị Hiếu, dân tộc Xê Đăng, Trưởng trạm Y tế xã Trà Cang là một ví dụ điển hình.

Tròn 10 năm trước, sau khi hạ sinh một bé trai kháu khỉnh, sản phụ Hồ Thị Y. qua đời do mất nhiều máu. Theo luật tục người Xê Đăng, đứa trẻ vừa ra đời nhưng mẹ mất được cho là “ma rừng”, phải chôn sống cùng. Lúc đó, Hiếu đang làm việc tại Tăk Pỏ, khi hay tin, đã vội vã băng rừng, phối hợp cùng người thân giải cứu đứa trẻ, rồi mang về nhà nhận nuôi.

Đứa trẻ ấy, bây giờ đã là học sinh lớp 5, mang tên Hồ Quốc Khánh, trở thành câu chuyện đời thực trong hành trình thay đổi quan niệm và xóa dần hủ tục của đồng bào Xê Đăng, sau này...

_________

Bài cuối: Niềm tin theo ánh lửa hồng