Apsara của người champa

(Xuân Giáp Ngọ) - Một trong những kiệt tác điêu khắc mà người Champa sáng tạo ra là hình tượng vũ nữ Yang Naitri (Apsara) ở các bức phù điêu, tượng bằng sa thạch. Vũ nữ Apsara hiện diện hầu khắp di tích Champa như Mỹ Sơn, Đồng Dương, Trà Kiệu thuộc tỉnh Quảng Nam.

Apsara của người Champa được thể hiện trên các khối đá sa thạch với khuôn mặt đầy đặn, đầu đội mũ Mrần kiểu Kirata - Mukata có nhiều tầng, hai mắt mở to, sống mũi cao và nở rộng. Để làm đẹp và tô điểm thêm sự duyên dáng của các vũ nữ, nghệ nhân Champa đã khắc đôi bông tai bằng những tua sợi rất tinh tế và hài hòa. Ngoài ra, với đôi môi mỏng đang mỉm cười đã làm cho vũ nữ tăng thêm phần sinh động.

Tượng Apsara tại Bảo tàng Điêu khắc Cham Đà Nẵng.

Hầu hết tượng Apsara luôn ở trong tư thế khỏa thân nửa phần trên của cơ thể, để lộ ra bộ ngực căng đầy sức sống. Tuy thân hình “bán lõa thể” nhưng vẫn giữ được vẻ trinh nguyên, vượt lên trên cảm giác xác thịt trần tục. Eo lưng thon thả cùng với bắp tay, bắp đùi tròn và cả thân mình bắt nhịp như rung bật theo từng động tác múa điệu nghệ khoe diễn những đường cong kiều diễm. Bàn tay tài hoa của người nghệ sĩ đã khắc họa vũ nữ Champa tươi đẹp và sống động. Theo cảm nhận của nhiều người, tượng vũ nữ tạc ở bệ tượng Trà Kiệu, thế kỷ X cao 60cm, rộng 55cm, là một pho tượng thuộc loại đẹp nhất. Các nhà nghiên cứu gọi là bệ thờ Trà Kiệu hay bàn thờ vũ nữ. Các bức tượng ở bệ gần như khỏa thân, bầu vú căng tròn, cổ tay tròn lẳn. Động tác múa tạo nên một hình khối cân đối và chặt chẽ. Tư thế uốn lượn mềm mại của các vũ nữ như dấy lên một nỗi đam mê cuồng nhiệt.  Khi đứng trước đài thờ Trà Kiệu, nhà biên đạo múa Lê Ngọc Canh cảm nhận: “Từ tượng đá có cách nay đã trên một nghìn năm, tưởng chừng như lạnh lẽo, cô đơn, nhưng lại tỏa ra hương bay ngào ngạt, tràn đầy sự quyến rũ, say mê lòng người, trở thành sức mạnh kỳ diệu, vĩnh hằng trong nền văn minh Champa”. Còn nhà nghiên cứu Cao Xuân Phổ, mô tả: “Người ta gọi là vũ nữ, riêng tôi gọi là cô gái Trà Kiệu, bao nhiêu mỹ từ đã gán cho người đẹp vẫn như cảm thấy chưa đủ, khách tham quan còn muốn tự bàn tay mình tiếp xúc với làn da mát rượi, cầu mong một luồng cộng hưởng giữa người nay và người xưa”.

Vũ điệu Apsara tại đền tháp Mỹ Sơn.

Apsara là hình tượng nghệ thuật luôn gây niềm cảm hứng mãnh liệt cho các nhà biên đạo múa. Apsara đã hóa thân từ đá thành những vũ điệu uyển chuyển, mượt mà, ca ngợi vẻ đẹp, những đường cong tuyệt mỹ mà tạo hóa đã ban tặng cho phái đẹp. Từ sân khấu chuyên nghiệp đến các hội diễn nghệ thuật quần chúng đều có điệu múa Apsara. Trong các sự kiện văn hóa ở xứ Quảng, Lễ hội Ka Tê của người Chăm ở Ninh Thuận, Bình Thuận đều không thể thiếu màn múa Apsara. Vũ điệu ấy là biểu tượng của cái đẹp thuần khiết, đầy tính biểu cảm, như lời bài hát của nhạc sĩ Amư Nhân: “Ngủ quên trong kiếp đá Apsara, bàn tay người nghệ sĩ hóa thân ngà. Trăm năm làm một thuở nỗi mơ nung nấu ngàn đời, nung nấu ngàn đời mãi không nguôi. Ngàn năm trong kiếp đá Apsara, bàn tay người vũ nữ nét thiên thần, trên môi cười điệu nghệ, hồn mở ra vóc dáng hình hài, phiêu lãng đường trần mãi trông chờ...”.

TẤN VỊNH