Bảo tồn rừng dừa nước Cẩm Thanh: Chia sẻ trách nhiệm và lợi ích cộng đồng

“Tài sản” chung

Rừng dừa nước Cẩm Thanh có vai trò quan trọng và mang ý nghĩa sống còn đối với hệ sinh thái vùng ngập mặn thuộc hạ lưu sông Thu Bồn (gồm vùng trung tâm Hội An, rừng ngập mặn Cửa Đại) và khu vực Cù Lao Chàm.

Với khoảng 300ha, trong đó khoảng 1/3 là đất và 2/3 là vùng ngập triều thuộc xã Cẩm Thanh, nơi đây có rừng dừa nước mọc ven bờ các kênh lạch, quanh năm xanh tốt, tạo một sinh cảnh rất đặc biệt cho Hội An.

Với vai trò là vùng đệm của Khu dự trữ sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm – Hội An, có nhiều giá trị và mối liên kết đặc biệt về sự đa dạng sinh học với vùng lõi Cù Lao Chàm, rừng dừa nước Cẩm Thanh đang được TP.Hội An lập hồ sơ đệ trình UNESCO công nhận là vùng lõi thứ hai của Khu dự trữ sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm – Hội An. Trong đó, công tác bảo tồn và sử dụng bền vững hệ sinh thái rừng dừa trên cơ sở giao quyền cho cộng đồng tại xã Cẩm Thanh là một nhiệm vụ quan trọng và cấp thiết.

Qua khảo sát và tìm hiểu, cây dừa nước ở Cẩm Thanh do người dân trồng, có nghĩa cây dừa là sở hữu cá nhân nhưng đã phát triển thành rừng và hệ sinh thái rừng thì giá trị chung này thuộc về cộng đồng.

Giá trị hệ sinh thái rừng dừa bao gồm cảnh quan, nguồn lợi thủy sinh rừng dừa, đất tích tụ rừng dừa, bãi đẻ, bãi ươm con non, bãi giống, khu hệ chim di cư, hoặc những giá trị lớn hơn như vi khí hậu, chống xói lở, xâm nhập mặn, nơi trú ẩn tàu thuyền mùa mưa bão, và cả những giá trị lịch sử, văn hóa… được tạo dựng từ bao thế hệ con người sinh ra và lớn lên tại nơi này.

Như vậy rừng dừa nước, hệ sinh thái rừng dừa nước Cẩm Thanh tồn tại và phát triển là một giá trị tài sản cộng đồng rất lớn gắn liền với làng quê sông nước Cẩm Thanh từ bao đời.

Ông Phạm Mèo ở thôn Thanh Đông, xã Cẩm Thanh cho rằng, cây dừa nước từ xưa đến nay rất có giá trị. Bảo vệ rừng dừa là bảo vệ giá trị di sản. “Hệ sinh thái rừng dừa là nguồn vốn quý giá để kết nối phát triển du lịch. Tôi làm nông nghiệp hữu cơ nhưng tôi vẫn luôn kết nối với rừng dừa là vì vậy” - ông Mèo nói.

Đồng quản lý

Hiện trạng quản lý nguồn lợi hệ sinh thái rừng dừa nước Cẩm Thanh có 3 nhóm thành phần cơ bản, đang đóng vai trò quyết định đến các hoạt động, ảnh hưởng sức khỏe hệ sinh thái này, bao gồm: nhóm những người trồng cây dừa nước; nhóm những người đánh bắt, khai thác tại vùng cửa sông (bằng các nghề trũ, lờ, lưới sông, rớ… với khoảng 40 – 50 hộ gia đình tham gia) và Ban Quản lý du lịch xã Cẩm Thanh với các chức năng: bán vé tham quan, kiểm soát dịch vụ du lịch trên cạn, dưới nước…

Riêng nhóm những người trồng cây dừa nước, qua khảo sát và đo đạc hiện trường, hiện có khoảng 120 người với 146 lô cây dừa tại các khu vực Gò Hí (trên cầu Cửa Đại), Mương Mùi, Bắc Hói Phú, Nam Hói Phú, Gò Già, Cồn Sóng, Mương Gành, Nam sông Vạn Lăng.

Trên cơ sở hợp tác và chia sẻ lợi ích giữa 3 nhóm đối tượng cơ bản đó, sự phát triển kinh tế du lịch ở rừng dừa Cẩm Thanh những năm gần đây và hiện nay có thêm 3 nhóm đối tượng tiếp theo là doanh nghiệp du lịch, nhà hàng, khách sạn và những thuyền thúng du lịch cùng tham gia.

Và kèm theo rộng hơn là các nhóm gồm du khách, người phục vụ du lịch, người bán hàng rong, người dẫn tour, người nuôi trồng thủy sản, người ngoài địa phương đến hành nghề dịch vụ, đánh bắt tôm cá… Tất cả các đối tượng đều cùng chia sẻ quyền và trách nhiệm trong hưởng lợi và nghĩa vụ đối với giá trị nguồn lợi hệ sinh thái rừng dừa nước.

Là người làm dịch vụ thuyền thúng phục vụ du khách những năm qua, bà Lê Thị Hương ở xóm Gò Hý (thôn Thanh Tam) tâm sự: “Cây dừa trong chiến tranh là nơi nuôi giấu, chở che cho cán bộ cách mạng. Còn bây giờ nhờ có du lịch trong rừng dừa, nhờ có dịch vụ thuyền thúng nên đời sống kinh tế của bà con nhân dân chúng tôi đã ổn định”.

Quan tâm đến lợi ích và thu nhập của cộng đồng cư dân ở rừng dừa Cẩm Thanh, anh Đoàn Hữu Tài – doanh nhân trẻ đang điều hành kinh doanh dịch vụ du lịch tại đây, chia sẻ: “Khi khai thác du lịch thì phải hỗ trợ cho bên người trồng và quản lý rừng dừa. Riêng về bảo tồn thì cũng có hỗ trợ như thế nào cho những người đang sở hữu diện tích rừng dừa.

Một phần để khai thác làm du lịch, một phần để khai thác làm ra các sản phẩm như nhà tranh – tre – dừa nước, một phần để người dân chăm sóc hằng ngày thì mới có hệ sinh thái rừng dừa tốt”.

Trên cơ sở giao quyền cho cộng đồng với sự quản lý, điều hành của Nhà nước là hướng đi phù hợp, đúng đắn để bảo tồn và sử dụng bền vững hệ sinh thái rừng dừa nước xã Cẩm Thanh.

Nếu một cá nhân nào hoặc bộ phận cư dân dù chỉ số ít trong các nhóm đối tượng này có thái độ ứng xử sai lệch giữa sử dụng và bảo vệ, không hợp tác bảo tồn, hỗ trợ chia sẻ lợi ích giữa các bên liên quan thì nguy cơ làm tổn thương hệ sinh thái rừng dừa nước, xâm hại cảnh quan và tài nguyên là không tránh khỏi.