Bất chợt cá rô đồng...

Ngày cuối tuần, nhận được tin nhắn của cậu em trai ở quê: Chiều nay anh sắp xếp thời gian chạy về quê đi bắt cá rô đồng cho vui. Chẳng biết thế nào mà năm nay cá rô đồng xuất hiện nhiều vô kể... Tôi như mở cờ trong bụng. Bất chợt ùa về ký ức tuổi thơ trên đồng bãi quê nhà những ngày chưa xa lắm...

Ngày ấy, đâu chừng đầu những năm tám mươi của thế kỷ trước, trên những thửa ruộng nằm kề chân núi ở quê tôi, cá đồng nhiều vô kể. Từ loại cá rất đ×ỗi quen thuộc như cà tràu, cá rô, cá diếc... cho đến những loại cá chỉ thi thoảng mới xuất hiện một lần. Vì thế, quanh năm suốt tháng trong nhà không bao giờ thiếu cá. Những năm đó, quê tôi chỉ làm một năm hai vụ lúa, được mất chỉ trông chờ vào ông trời, ít có tác động của các loại thuốc trừ sâu, diệt cỏ... Tháng chạp mưa phùn, gió bấc, lúa vụ đông xuân đương thì con gái mơn mởn xanh, nước ở các thửa ruộng dồi dào là điều kiện để nhiều loài cá vào mùa sinh trưởng. Những cá cấn, cá diếc, cá rô, thia cờ hay cá ngạnh... con nào con nấy bụng căng tròn thi nhau sinh sản. Thời điểm này cũng cần bớt nước bón thêm phân cho lúa sinh trưởng mạnh. Người ta chỉ cần tháo ở giữa bờ mỗi đám ruộng một rãnh nước nhỏ rồi đặt vào đấy những chiếc đó vừa vặn lỗ nước, cứ để như vậy, sáng trưa, chiều tối cá theo dòng nước nằm gọn trong đó. Cá đồng mùa này vừa sinh trưởng chưa lớn lắm, nhưng lại ngon tuyệt vời.

Đây là thời điểm để những chú nhóc như chúng tôi vác câu ra đồng. Mồi câu chẳng cần tìm kiếm đâu xa, là những chú cào cào, nhện, dế con, chuồn chuồn ở ngay trên bờ những thửa ruộng, chỉ cần vạch nhẹ bờ cỏ thì lập tức có ngay. Chúng tôi lựa những khoảnh trống nhỏ của ruộng lúa mà thả câu. Không cần phải chờ đợi lâu, mồi câu vừa chạm mặt nước, đã nghe tiếng cá đớp mồi, cần câu rung nhẹ trong tay, cảm giác lâng lâng vui sướng của người cầm câu chẳng thể tả nổi. Nhất là khi những chú cá rô, cá tràu bị kéo lên khỏi ruộng lúa, đu đưa trong khoảng không đầy nắng, trong tiếng xuýt xoa trầm trồ của những cậu bạn câu cùng... là khoảnh khắc khó quên trong đời những ai từng trải ngày thơ trên đồng đất quê nghèo... Cá đồng câu được, mang về nướng trui qua lửa than, mùi thơm lan tỏa khắp xóm làng.

Sang hè, nước trên đồng ruộng không còn nữa, những đám ruộng cày phơi ải khô khốc trong cái nắng gay gắt ngày hạ. Lúc bấy giờ, bao nhiêu loài cá, ếch... đều tập trung vào những ao, vũng trên đồng. Vậy là bắt đầu vào mùa đi tát cá. Có câu: “Siêng đi tát, nhác đi câu” là bởi việc đi tát tốn nhiều công sức lại phải chịu khó hì hục với bùn lầy để bắt cá. Cứ mỗi lần đi tát, chiến lợi phẩm thu về được mang chia đều cho các thành viên tham gia. Một ít cá ngon chừa lại làm bữa liên hoan với nhiều món như cá nướng, gỏi cá, cháo cá...

Mùa đông, nước lại về đồng là những ngày trầm mình dưới mưa đi nơm cá, soi cá ban đêm. Những thửa ruộng cày ải ngày hè giờ tha hồ được tưới tắm, tơi xốp mỡ màu. Cá đồng cũng theo dòng nước về ruộng, ẩn mình theo những đường cày. Bấy giờ, mỗi người một cái nơm nhỏ, chịu khó lội ruộng là có cá mang về. Món cá kho rim với lá gừng, củ nghệ tươi và một ít nén trồng sẵn trong vườn nhà, tỏa mùi thơm ngát làm ấm nồng những ngày đông tháng giá...

Vậy mà cũng đã ngót nghét mấy chục năm. Mấy chục năm ấy có quá nhiều đổi thay trên đồng đất quê tôi. Từ chỗ làm hai vụ lúa nhờ trời đã chuyển sang làm ba vụ chủ động tuới tiêu, cộng vào đó là thuốc trừ sâu, diệt cỏ, phân hóa học... đất đai không có thời gian ngơi nghỉ và cá đồng cũng cạn dần.

Chừ, khi nhận tin nhắn từ quê, lòng khấp khởi một niềm vui khó tả. Tôi vội vàng về quê và chạy ào ra đồng làng như cái thuở con nít con nôi vẫn thường như thế sau mỗi lần tan học. Đồng quê mùa gặt nắng hanh vàng dịu nhẹ, cả cánh đồng lúa chín trải một màu vàng đến no mắt. Lội qua những bờ, những thửa, chạm mặt người làng đang loay hoay bắt cá, tiếng nói, tiếng cười rộn một góc trời. Những con rô nằm phơi mình trong giỏ, giãy đành đạch nhưng chốc lát lại nằm im khi bị đè lên bởi những con rô khác vừa được bắt lên từ ruộng lúa. Người làng tôi bảo, cá đồng lại xuất hiện nhiều là dấu hiệu của môi trường đang dần hồi phục sau một thời gian dài bị hủy hoại nặng nề.

Hoàng hôn buông xuống trên đồng làng, chúng tôi trở về với những giỏ cá đầy trên tay. Chỉ trong chốc lát, mùi cá nướng, cá kho... đã dậy lên khắp xóm.

KHÁNH ĐỨC