Cài mìn dưới chân mình

Cách đây 3 năm, vào tháng 11.2013, bão Haiyan (bão số 14) gây ảnh hưởng cả Đông Nam Á. Ở Việt Nam, sau khi bão Haiyan đi trợt ngoài khơi thì áp thấp ập tới. Mưa như trút nước liên tục trong hai ngày. Lũ ào đến, trở tay không kịp. Dù đã quen với lũ lụt, nhưng dân Quảng không khỏi hốt hoảng, bàng hoàng trước quả bom nước gây ra tình trạng người chết, nhà ngập, cầu sập, đường nát, núi lở...

Đợt đó, duyên hải miền Trung có hàng mấy chục người chết. Trong mưa lũ bời bời, lãnh đạo thành phố Hội An phải thốt lên lời “cầu cứu”, rằng các thủy điện có xả lũ phải thông báo sớm hơn, xả ở mức chịu được chứ ào ạt thế thì chạy sao kịp. Không riêng Quảng Nam, từ Quảng Ngãi đến Bình Định, Phú Yên, Gia Lai, Kon Tum, ra Huế, Quảng Trị… đâu cũng phản ánh nhận xét của người dân và những người chuyên trách phòng chống bão lụt là nước lũ dâng với tốc độ nhanh chưa từng thấy. VTV lúc ấy phản ánh có 15 thủy điện xả ào ạt, làm nước lũ dâng với tốc độ khủng khiếp, khiến có nơi vượt đỉnh lũ lịch sử năm 1999 dù lượng mưa không bằng năm đó. Chuyện đã được đại biểu Quảng Nam phát biểu trên diễn đàn Quốc hội, yêu cầu mổ xẻ để có giải pháp, nếu không, quả bom nước không hẹn giờ sẽ còn gây thiệt hại cho bà con nhân dân khó mà đo đếm được.

Thủy điện xả lũ bất ngờ đã kinh sợ nhưng còn khiếp hơn nếu tích nước mà gây sự cố bất ngờ. Vụ vỡ hầm đường dẫn thủy điện sông Bung 2 vừa qua là một ví dụ. Chưa tới mức là bom thì cũng là quả mìn không hẹn giờ khi vỡ hầm đường dẫn, khiến xuất hiện cơn lũ quét làm trôi mất tích 2 người, trôi cả xe thi công và làm nhiều nhà dân, hoa màu tan nát. Lạ, mới hơn nửa tháng được nghiệm thu và chỉ qua một cơn lũ chưa lớn ở miền Trung mà đường hầm dẫn dòng thi công của thủy điện này bị bục vỡ. Theo VOV, một số chuyên gia, nhà khoa học đã đặt nghi vấn về chất lượng công trình. Như ông Lê Trí Tập, chuyên gia thủy lợi, nguyên Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Nam cho rằng, mưa lũ do bão số 4 vừa qua không lớn, không bất thường, nên chủ đầu tư Thủy điện sông Bung 2 đổ lỗi do mưa lớn, lũ xuống, dẫn đến vỡ cửa van số 2 hầm dẫn dòng thi công, là không ổn. Bởi theo chủ đầu tư, thời điểm xảy ra sự cố trôi cửa van số 2 làm nước tràn vào hầm dẫn dòng thì hồ chứa chỉ mới tích được 28 triệu mét khối nước (dung tích hồ chứa tới 94 triệu mét khối) mà tấm van nặng 125 tấn đã bị cuốn trôi, thì chất lượng công trình có vấn đề. Phân tích sâu hơn, như GS.TS Phạm Hồng Giang, Chủ tịch Hội Đập lớn và phát triển nguồn nước Việt Nam, lũ không hẳn là nguyên nhân chính của sự cố bởi mực nước trong hồ rất thấp; việc đóng van hầm dẫn dòng để tích nước không thể thực hiện trong mùa mưa lũ mà phải làm trong mùa khô. TS. Đào Trọng Tứ, thành viên mạng lưới Sông ngòi Việt Nam, đồng quan điểm như vậy khi cho rằng thông thường người ta hành kiệt đường dẫn dòng vào mùa khô chứ ai lại hành kiệt vào mùa mưa lũ.

Nếu phân tích của các chuyên gia là đúng thì đây là chuyện thủy điện tự cài mìn dưới chân mình. Liệu có phải vì nôn nóng thu hồi vốn (với khoảng 5 nghìn tỷ đồng xây dựng) mà nghiệm thu không kỹ và cho tích nước để phát điện khi chưa đảm bảo điều kiện an toàn?

Chuyện tự cài mìn dưới chân mình, làm ảnh hưởng đến môi trường sống của người dân không chỉ xảy ra với thủy điện. Báo chí những ngày qua tiếp tục loan tin những bất an do các dự án lớn xả thải. Công ty Lọc hóa dầu Nghi Sơn xúc rửa đường ống từ nhà máy ra biển (dài 2km và cách mặt nước biển 11m) đã xả 40/90 ngàn mét khối nước thải ra môi trường trong khi cơ quan nhà nước có thẩm quyền cấp phép chưa đồng ý. Liệu đây có phải là nguyên nhân gây cá chết hàng loạt ở biển Thanh Hóa? Trong khi đó, Formosa - nhà máy từng xả thải làm chết cá suốt 4 tỉnh miền Trung vừa qua, thì nay lại lùm xùm vụ nhập bùn bô xít và bùn nhôm các bon tới 168 tấn?

Cần nhận diện những quả mìn không hẹn giờ đã tự cài đặt ở mỗi hành vi gây nguy cơ tàn phá môi trường, vì tư lợi của một nhóm người nào đó trên dòng đời! Và cần phải tháo gỡ loại mìn ấy để phòng ngừa sự cố làm ảnh hưởng nặng nề đến đời sống dân sinh.

ĐĂNG QUANG