Chuyện bản quyền sách

Luật Xuất bản có hiệu lực gần 8 năm qua quy định nghiêm cấm hành vi in lậu, in giả, in nối bản trái phép xuất bản phẩm... được kỳ vọng sẽ ngăn chặn nạn sách giả, bảo vệ bản quyền tác phẩm, nhưng rồi những hành vi vi phạm vẫn chưa được ngăn chặn triệt để.

Sách giả

Hầu như năm nào các cơ quan chức năng cũng phát hiện lượng lớn sách giả được đưa ra thị trường; trong khi số sách giả chưa được phát hiện được dự đoán có thể gấp nhiều lần như thế.

Thử điểm qua vài vụ: Năm 2020 có đến 60 nghìn quyển sách thành phẩm giả NXB Giáo dục Việt Nam và gần 4 tấn bán thành phẩm (chưa đóng quyển) được cơ quan chức năng phát hiện. Quý I.2021, First News - Trí Việt  - đối tác của hơn 200 NXB và tập đoàn xuất bản trên thế giới - phát hiện hàng chục fanpage (có trang có đến hàng chục nghìn lượt theo dõi) rao bán sách với giá khá rẻ và đó đều là sách giả.

Tháng 1 năm nay, cơ quan chức năng TP.Hà Nội cũng phát hiện khoảng 40 nghìn cuốn sách giả thuộc bản quyền First News - Trí Việt, Alpha Books, NXB Trẻ, Nhã Nam… Có thể nhận thấy, sách bị làm giả trên thị trường đa số là những đầu sách bán chạy, như: “Muôn kiếp nhân sinh”, “Hành trình về phương Đông”, “Đắc nhân tâm”, “Nhà giả kim”, “Quẳng gánh lo đi và vui sống”…

Sách giả tràn lan khiến người mua khó có thể phân biệt được đâu là thật, đâu là giả dù hầu hết NXB, các đơn vị phát hành sách đều hướng dẫn cách phân biệt cụ thể, đồng thời kêu gọi sử dụng sách thật, cảnh báo tác hại của việc mua sách giả.

Tuy nhiên, theo nhiều người, để phân biệt sách thật - sách giả không dễ, nhất là khi mua qua mạng hoặc khi mua ở các cửa hàng bán lẻ vỉa hè. Thường là cho đến khi đem sách ra đọc/ sử dụng, người mua mới phát hiện sách giả nhưng ngại rắc rối khi đổi trả hoặc thông báo với cơ quan chức năng nên nhiều người chấp nhận... bỏ qua.

Bản quyền ebook

Không phải đợi đến lúc này mà cách đây nhiều năm, khi internet bắt đầu phủ sóng, thị trường sách điện tử (ebook) cũng bắt đầu phát triển. Trên thị trường hiện có nhiều nhà cung ứng, bán lẻ ebook như Amazon, Waka, Ybook (NXB Trẻ), Vinabook, Komo (Phương Nam Book), Google Play…

Trong đó nền tảng xuất bản điện tử Waka là một trong những đơn vị dẫn đầu thị trường cung cấp các ứng dụng đọc ebook, sách nói (audiobook) trả phí tại Việt Nam với hơn 13 nghìn nội dung sách truyện các loại.

Để tạo thói quen đọc sách công nghệ cao, tạo dựng văn hóa đọc tương ứng với thời đại 4.0, các đơn vị xuất bản ebook luôn tạo điều kiện thuận lợi cho khách hàng như bán ebook giá rẻ hơn nhiều so với sách giấy, ebook tương thích với hầu hết thiết bị cầm tay và thanh toán trực tuyến bằng nhiều cách.

Dù vậy, ebook vẫn chưa thật sự thu hút được khách hàng và tình trạng vi phạm bản quyền ebook cũng như chuyện bảo vệ bản quyền ebook trên môi trường số còn gian nan hơn sách giấy bội phần, bởi việc tạo ebook và tải ebook về thiết bị khá đơn giản.

Kêu gọi tẩy chay sách giả

Bạn đọc mua sách của Công ty Nhã Nam hẳn quen với khẩu hiệu “Mua bán sách giả là giết chết sách thật”. Nhã Nam cho rằng, sách giả đã trở thành vấn đề nhức nhối đối với thị trường xuất bản Việt Nam; và đơn vị đã chỉ ra những đặc điểm thường thấy của sách giả: bìa in xấu, nội dung sai lỗi nhiều hơn, thường được bày bán trên vỉa hè. Còn theo NXB Trẻ, mỗi cuốn sách thật của NXB có mã tem thông minh, mã QRCode in đậm, rõ ràng. Trong khi đó font chữ sách giả thiếu thẩm mỹ, đặc biệt lỗi chính tả rất nhiều.

First News - Trí Việt là một trong những đơn vị mạnh tay tuyên chiến với sách giả. Từng có lần đơn vị này khởi kiện một sàn thương mại điện tử cung cấp sách giả và yêu cầu tháo gỡ ngay toàn bộ thông tin liên quan các gian hàng bán sách giả bị phát hiện; yêu cầu có biện pháp quản lý, kiểm soát và ngăn chặn tình trạng buôn bán sách giả trên sàn thương mại điện tử này và buộc các nhà sách, gian hàng bán sách phải chứng minh được nguồn gốc hợp pháp của sách đang được mua bán. Trong một cách tiếp cận khác, đại diện nhà sách ThaiHaBooks có lần cho rằng các thành viên trong Hội xuất bản cần liên kết với nhau để đối phó với nạn sách giả.

Với ebook, đây đó cũng đã bắt đầu có những tín hiệu tích cực. Sau thời gian dùng ebook miễn phí hoặc xài “chùa” từ các trang nổi tiếng, nhiều người yêu sách kêu gọi ủng hộ ebook bản quyền. Các nhóm này đang được nhiều người ủng hộ, vì như một bạn đọc trẻ cho biết, việc xuất bản, phát hành một cuốn sách không hề đơn giản, kể cả ebook và sách giấy nhưng việc sao chép thì dễ dàng và dễ thu lợi bất chính.

Hội sách trực tuyến quốc gia tại sàn sách in Book365.vn kéo dài 1 tháng và vừa kết thúc trong tuần này. Khoảng 100 đơn vị xuất bản, phát hành sách trong và ngoài nước mang đến hội sách 20 nghìn đầu sách, toàn bộ đều có bản quyền. Hội sách năm nay còn thử nghiệm thêm không gian ebook và sàn giao dịch bản quyền với mong muốn kết nối các đơn vị phát hành trực tuyến trong nước với bạn đọc.