Có một Trà Đình xưa

Ngày trước, từ chợ Mộc Bài, ngược xuống theo đường làng ngoằn ngoèo, một bên là đồng ruộng, một bên là mênh mông những mộ là mộ của khu Mả Lạng là đến làng Trà Đình (xã Quế Phú, huyện Quế Sơn).

Chùa Trà Đình.Ảnh: LÊ TRÂM

Tên làng gợi đến chốn chơi thôi, không phải làm, nghe rất lạ(?). Vậy mà không phải. Ruộng của làng thuộc hạng thượng đẳng điền cùng với Mông Lãnh, Xuân Phú, ngang hạng với xứ “Đồng Nai con” tận trên Tây Viên, Trung Lộc bên tê đèo Le. Qua hết Mả Lạng là đến trường học và cơ quan xã. Chùa Trà Đình bên cạnh trường học. Chùa không có sư trụ trì nên đến ngày rằm, mùng một hay các ngày vía, các đạo hữu lại rủ nhau lên chùa lo tất thảy mọi nghi lễ. Đó là một ngôi cổ tự khá lâu đời. Trải qua mấy đợt trùng tu trong nhiều năm, chùa mới nên dáng vẻ bề thế của ngôi chùa làng. Ba tôi từng tham gia “vẽ mẫu” cho cổng tam quan và mái chùa với hai gác chuông khá duyên ở một vùng nông thôn như quê tôi. Chùa có một pho tượng gỗ khá lâu đời có điều đã bị mối mọt ăn lẹm khá nhiều. Chính tại ngôi cổ tự này nhà văn Thái Bá Lợi đã lưu lại trong mấy tháng để viết tiểu thuyết, hình như là “Khê ma ma” thì phải.

Học xong lớp vỡ lòng ở trường Trà Đình dưới với thầy giáo Hương, tôi được lên lớp Năm và học một năm rưỡi ở ngôi trường này. Trường có các lớp từ Năm tới lớp Nhứt. Thầy hiệu trưởng kiêm dạy lớp Nhứt và chưa vợ. Một lần “người yêu” của thầy tới thăm khiến cả trường xôn xao như làng có đoàn hát về. Mấy chàng lớn tuổi lỡ dại chạy lên cửa sổ nhòm ngó cô đều bị phạt hết, hay thật! Không nhớ nhiều về ngôi trường ấy ngoài một đợt học trò cả trường ra sông gánh cát về cho thợ xây giếng trường và mấy bữa ở lại trường ăn cơm đùm cùng mấy bạn nhà ở xa tận Mông Lãnh, Hương Yên không về trưa được. Và nhớ cây đa trước trường cùng cây bồ đề cổ thụ bóng đổ ùm xòa trước cổng chùa. Cả hai làm nên dấu ấn cho một ngôi làng có từ khá lâu, có lẽ cũng gần gần với năm làng thuộc Ngũ Hương ở phía trên cách hai ba cây số vốn nổi tiếng cả nước.

Vòng theo hướng chùa là “phía sau” của làng. Phía đó, nước từ bờ đập ngoài sông Ly, theo Mương Bộng đổ về Vũng Tố, chảy ngang cầu Vũng Tố trước khi theo mương chảy xuống Tàu Đuồi ra cống Bà Hàn rồi đổ ra biền. Vũng Tố khá rộng, ghe có thể bơi từ đầu đến cuối vũng, cỡ bọn tôi bơi mỏi cả tay chưa tới. Và thật nhiều cá, đặc biệt là sìa, thứ đặc sản vốn ưa đất bùn pha cát của Vũng Tố. Con đường vòng quanh xóm qua Vũng Tố, gặp lại đường làng ở cuối xóm rồi chạy xuống Trà Đình dưới sau khi qua một đoạn đồng xanh mượt những lúa. Rồi đến con đường rợp mát bóng lộc vừng. Từ đây, rẽ phải, qua sông là đến xóm Trại. Đi về hướng đông bắc qua bến đò Xóm Tra là đến An Lạc, còn đi theo đường làng sẽ đến cầu rồi Xóm Gò. Nhà hồi ấy bao bọc toàn tre, hoặc các đám lúa hoặc thổ. Nhà nào ra nhà nấy, trồng nhiều cau và cây trái. Ổi nhiều như nhà ông Giáo Bốn hoặc nhà bà Lon… Trà Đình trên có mấy xóm: xóm Đồng, xóm Sông… Gần xóm Sông lại có mấy nhà gần nhau lại thuộc… ba xã khác nhau. Cái kiểu liên cư liên địa nhưng địa chỉ hành chính thì lại khác nhau. Làng thuần nông, có lẽ nên cứ trầm trầm, chừng chừng, người làng đi xa vài ba năm trở về thì làng vẫn vậy, có chăng người này người nọ vừa mới qua đời hoặc nhà kia mới có con dâu hoặc sinh thêm con thêm cháu, gò Mã Lạng vừa thêm vài ngôi mộ mới… Đặc biệt làng chẳng có hàng quán gì, lò rèn cũng không. Có phải vì quá gần chợ Mộc Bài hay Hương An? Hay người làng không thích/biết buôn bán? Và có phải vì vậy mà làng cứ trầm trầm mãi qua bao nhiêu tháng năm?

Sự kiện hợp tác hóa nông nghiệp năm 1978 đã làm cho làng hầu như thay đổi hoàn toàn. Các xóm Sông, xóm Đồng được cải tạo thành ruộng. Gò Mả Lạng cũng được xóa bỏ thay vào đó là khu tái định cư của những người xóm Đồng, xóm Sông và những người mới tách hộ. Đường làng cũng đã quy hoạch lại. Con đường từ Mộc Bài xuống đã được nắn thẳng một mạch từ chợ xuống phía hông trường học. Nhiều ngôi nhà thoi loi giữa đồng cũng quy hoạch về hai bên đường chính. Các rặng tre bị xóa dần dần. Nước từ Phú Ninh về cũng đưa đập Trà Đình vào dĩ vãng. Mương Bộng gần như bị xóa sổ. Vũng Tố bị thu hẹp chỉ còn một vùng nước nhỏ, không cần phải bắc cầu mới đi qua được như trước. Con đường đi vòng ngả sau làng men theo Vũng Tố bị bỏ quên. Ngay cả con đường chính vòng vèo đâm xuyên qua làng theo ngõ cầu Vũng Tố cũng bị bỏ quên nốt! Ruộng đồng được mở rộng hơn đồng thời với việc thu hẹp vườn tược mỗi nhà, mấy cái hàng rào tre cũng bị xóa dần sau này thay bằng các hàng rào bê tông “kiểu thành phố”.

Phong trào xây dựng nông thôn mới tiếp tục làm thay đổi bộ mặt xóm làng. Thêm một vài quán tạp hóa vài quầy rau, vài quầy cá thịt làm cho không khí của làng thêm chút nhộn nhịp. Riêng những tán bồ đề là vẫn tỏa bóng mát xuống ngôi chùa chứa đậm nét thời gian. Như chưa từng thay đổi.

LÊ TRÂM