Cơm mắm thắm về lâu

Ngày nay, tuy mặt bằng kinh tế và mức sống đã khá hơn xưa nhiều nhưng tôi vẫn còn nghe các bậc cao tuổi nhắc câu thành ngữ: “Cơm mắm thắm về lâu”. Câu này nặng về tình nghĩa, tuy còn cực khổ nhưng vẫn cùng nhau chia sẻ cảnh hàn vi, không để phai nhạt tình cảm. Mặt khác, dù có cao lương mỹ vị thì giỏi lắm cũng chỉ vài bữa thôi chứ cơm với mắm vẫn bền.

Lại có câu: “Hũ mắm treo đầu giàn” thường dùng nghĩa bóng để chỉ một cái gì cưng quý. Dân ta ngày xưa đa số nghèo, hũ mắm trong nhà rất quý. Họ treo trên giàn bếp để ngày ngày thấy hũ mắm và không bị mất mát. Thông thường câu này dành cho những cặp vợ chồng chỉ sinh được một đứa con trai để nối dõi tông đường.

Cũng như dân Quảng Nam, dân làng tôi coi các loại mắm là thực phẩm không thể thiếu trong những bữa ăn hàng ngày. Rất nhiều thứ mắm. Nào là mắm cái, mắm nước. Gia đình nào cũng thường có hai loại mắm chủ lực này. Cá mòi, cá chuồn thính cũng là hai loại mắm động vật khô cao cấp. Cá mòi hay cá chuồn thính được hấp trong nồi cơm, khi giở nắp vung ra hương thơm đặc trưng tỏa ngát thì người đang no vẫn thấy đói.

Nước mắm có hai loại: nước mắm nhỉ và nước mắm thường. Nước mắm nhỉ rất ít. Hai nơi làm nước mắm xứ Quảng là Nam Ô và Tam Thanh không bao giờ có đủ nước mắm nhỉ thỏa mãn cho khách hàng. Nước mắm thường là loại bán đại trà.

Mắm cái được làm bằng những loại cá nhỏ nguyên con. Nhỏ nhất là cá cơm, lớn hơn là cá nục. Nhiều bữa cơm của bà con ta chỉ ăn cơm với mắm cái dằm ớt cũng thấy ngon. Con mắm nục xé ra, thịt đỏ, rắc thêm ít ớt bột thật khoái khẩu.

Ở quê tôi có câu ví von: “Nước mắm Nam Ô. Cá rô Trung Phước”. Nước mắm Nam Ô ngon thì ai cũng biết còn cá rô Trung Phước là loại cá rô mề ở bàu làng tôi, làng Trung Phước. Cá rô ở bàu này lớn, mập gọi là cá rô mề. Nó được chiên hay nướng lên dằm nước mắm Nam Ô thì ai ăn với cơm cũng cho là hợp khẩu vị. Món này cũng chẳng cao sang gì vì nó vẫn nằm trong “cơm mắm thắm về lâu”.

Bà con khả năng kinh tế còn hạn chế, nhiều khi mâm cơm đãi khách bất ngờ chỉ toàn mắm. Một chén mắm cá cơm dằm ớt, một dĩa mắm nục đã xé thịt đỏ hỏn có rắc ớt khô, một dĩa lớn đựng rau lang, hoa thiên lý và bông bí luộc. Thêm một chén ruốc đỏ hấp dẫn. Còn thêm dĩa mắm xổi bắt mắt nữa. Mắm xổi do các vị nội trợ làm từ trái thơm, đu đủ hườm, cà, dưa chuột pha mặn bằng mắm cái. Mắm xổi được làm và ăn quanh năm. Chỉ có thế nhưng bữa cơm ngon, đậm tình nghĩa và… thắm về lâu.

LĨNH NGUYÊN