Đạo học trong "Lai rai chén rượu giang hồ"

Tính tất yếu “thầy nào trò nấy” không chỉ phụ thuộc vào nội công thâm hậu mà còn chịu ảnh hưởng rất lớn của phương pháp mà đương thời chúng ta hay gọi là dạy học tích cực.

"Cùng đọc sách" tuần này trân trọng giới thiệu bài viết của tác giả Trần Ngọc - nhà giáo, cán bộ quản lý có nhiều đóng góp và tâm huyết với ngành giáo dục Quảng Nam về những điều tâm đắc của anh với "Lai rai chén rượu giang hồ" (Huỳnh Ngọc Chiến, NXB Hồng Đức, 2019) - cuốn sách tưởng chỉ cốt bàn về võ thuật.  

----------------------------------------

Là người con Tam Kỳ, Quảng Nam, Huỳnh Ngọc Chiến là thầy giáo, nhạc sĩ, nhà nghiên cứu, dịch thuật… và có nhiều công trình được đánh giá cao. Nhưng tôi rất thú vị khi gặp tâm huyết dạy học qua bài "Suy ngẫm về "dạy và học" trong tác phẩm Kim Dung" (sđd tr.69)!  

Trong “Suy ngẫm về dạy và học trong tác phẩm Kim Dung”, Huỳnh Ngọc Chiến cho rằng: "tác phẩm Kim Dung cho ta những bài học lý thú về cách dạy và học". Anh dẫn chuyện hai bên Giang Nam thất quái và Khưu Xứ Cơ hẹn mười năm sau đưa học trò thi thố tài năng.

Khưu Xứ Cơ lo dạy Dương Khang, nhóm Giang Nam thất quái lặn lội Mông Cổ tìm Quách Tĩnh để “đào tạo”. Rồi Quách Tĩnh được nhồi nhét đủ loại võ công theo cách “luyện gà nòi để đi thi”! "Tất nhiên “gã trâu nước” kia chỉ tiếp thu võ công ở mức độ vô cùng hạn chế". Và, "thầy không giỏi, nội dung truyền thụ tạp nhạp hổ lốn, phương pháp thì áp đặt, trách sao không tạo ra học trò tồi".

Huỳnh Ngọc Chiến cho rằng: "Nhạc Bất Quần lại là một điển hình khác. Ông là một đại tôn sư võ học nhưng cách đào tạo của ông là buộc môn đồ phải rập khuôn công thức bằng cách học thuộc lòng". Về cách học rập khuôn máy móc, trong "Lai rai chén rượu giang hồ" Huỳnh Ngọc Chiến kể lại một giai thoại buồn cười:

"Ngày xưa có người học được cách dùng tay không đoạt kiếm rất thành thạo. Bất cứ đối thủ nào tấn công bằng kiếm đều bị anh ta đoạt lấy và khống chế một cách dễ dàng. Đến khi anh ta gặp phải đối thủ tấn công bằng tay không thì đâm ra lúng túng, phải bó tay. Cuối cùng anh ta phải đưa cho đối thủ một thanh kiếm, rồi mới có thể khống chế được đối thủ! Phải làm vậy mới đúng bài bản, đúng quy trình được đào tạo".

Trò tốt là sản phẩm của thầy tốt

Trong "Lai rai chén rượu giang hồ", Huỳnh Ngọc Chiến cho rằng, "cách học cứng nhắc", chỉ đòi hỏi trí nhớ "đã làm một người thông minh khoáng đạt như Lệnh Hồ Xung không thể phát huy được hết tài năng. Đến khi gặp được Phong Thanh Dương chỉ điểm chỗ tinh yếu thì chàng lãng tử này như rồng gặp mây và phát huy kiếm thuật đến mức thông thần".

"Cùng một người nhưng được chỉ điểm theo hai phương pháp khác nhau nên đã có được hai mức độ thành tựu khác hẳn nhau. Đây cũng là điểm để suy gẫm về cách thức và quan điểm về truyền thụ. Điểm khác biệt cơ bản trong cách chỉ giáo giữa Nhạc Bất Quần và Phong Thanh Dương nằm trong chữ “biến”. Phong Thanh Dương là nhà sư phạm xuất sắc khi mạnh dạn xóa bỏ cả “chương trình đào tạo” của Nhạc Bất Quần để giải thoát Lệnh Hồ Xung ra khỏi những gông cùm vô lý của khuôn khổ".

Huỳnh Ngọc Chiến cảm nhận: "Tâm không biết ứng biến sẽ không thông, vật không ứng biến sẽ ứ trệ và trở thành vật chết. Dạy múa kiếm và học múa kiếm mà không biết ứng biến thì kiếm chỉ là kiếm, biết ứng biến thì kiếm thành con thần long. Thanh kiếm trong tay Lệnh Hồ Xung từ một thanh kiếm của một cao đồ phái Hoa Sơn đã thật sự biến thành con thần long vẫy vùng khắp thiên hạ, vì người sử dụng đã ngộ ra diệu lý của chữ “biến” trong kiếm thuật".

Tác giả “Lai rai chén rượu giang hồ” ví von: "Con sông chảy qua mỗi vùng sẽ chảy theo từng thể điệu khác nhau. Qua bình nguyên thì êm đềm, qua thác ghềnh thì ào ạt. Vị sư phụ phải hiểu được điều đó để thích ứng với chữ “biến” khi dạy cho môn đệ".

"Trong mối tương quan chân chính giữa người dạy và người học không thể có áp lực của quyền uy và kiến thức của người thầy, vì suy cho cùng thì dạy, đúng theo tinh nghĩa của nó, chỉ là quá trình đánh thức năng lực tiềm ẩn của người học".

Huỳnh Ngọc Chiến nêu "phương pháp đánh thức người học đã được Khổng Tử đề xướng từ rất lâu theo nguyên lý “Cử nhất phản tam”. Vật có bốn góc thì vị thầy chỉ gợi ý cho biết một góc, để học trò phải suy ra được ba góc kia. Nếu truyền đạt kiến thức mà cứ theo cách phải lôi đủ bốn góc lù lù ra để học trò trông thấy và học thuộc lòng  theo kiểu “cầm tay chỉ việc” thì sớm muộn gì những học trò đó cũng trở thành những kẻ què quặt trong kiến thức và thui chột trong tư duy".

Vừa đọc "Lai rai chén rượu giang hồ", vừa có thể suy nghĩ giữa các dòng truyện. "Khi Lệnh Hồ Xung ngộ ra diệu lý của chữ “biến” trong kiếm thuật, thì cái khả năng đó nào phải là cái gì ở bên ngoài do Phong Thanh Dương đem lại cho Lệnh Hồ Xung, mà nó đã thực sự ẩn tàng trong chính anh ta. Năng lực đó, như hạt giống bị phủ lấp quá sâu dưới lớp vỏ xơ cứng bởi cách rèn luyện của Nhạc Bất Quần, chỉ nẩy mầm khi gặp thời tiết thuận hòa và thời cơ khế hợp. Chỉ khi nào năng lực đó thực sự được đánh thức thì con người mới có khả năng tiếp thu kiến thức một cách sáng tạo, và biết vận dụng cái sở học thành sở đắc. Nếu không, họ sẽ phải mang cái kiến thức không được tiêu hóa đó như một gánh nặng suốt đời. Phong Thanh Dương đã tháo bỏ cho Lệnh Hồ Xung thoát khỏi gông cùm của công thức máy móc và nhờ đó, đã biến Lệnh Hồ Xung thành một kiếm thủ đệ nhất đương thời.

Huỳnh Ngọc Chiến nêu quan điểm: Chỉ khi nào người học trò được “đánh thức” thực sự, mới hy vọng họ sẽ có thành tựu cao hơn cả thầy, như Độc Cô Cửu Kiếm trong tay Lệnh Hồ Xung đã được phát huy đến chỗ tận diệu, hơn cả Phong Thanh Dương.

"Mục tiêu cao nhất của giáo dục chẳng phải là đào tạo những môn đồ giỏi cả sư phụ hay sao? Đó cũng là câu nói của một thiền sư Trung Quốc: “Học trò bằng thầy là kém thầy nửa đức, học trò giỏi hơn thầy mới thực sự báo ơn thầy”. Hiện nay, con đường dẫn đến điều đó là niềm mơ ước của chúng ta. Nhưng có lẽ nó còn rất dài. Và rất xa…"

Tôi không chắc rằng Huỳnh Ngọc Chiến đã dự báo được những gì sẽ đến khi mình không còn trong cõi thế. Nhưng tôi tin rằng những người yêu mến anh vẫn thường nhắc đến "Lai rai chén rượu giang hồ" với sự thích thú và khâm phục. Bởi vì, lúc còn sống, anh không nói và viết về võ hiệp Kim Dung chỉ những điều sâu sắc về nghề dạy học.

----------------------------

Bài dự thi “Cùng đọc sách” do Sở GD-ĐT phối hợp Báo Quảng Nam tổ chức trên báo Quảng Nam điện tử. 

Bạn đọc theo dõi thể lệ cuộc thi tại link sau: http://baoquangnam.vn/giao-duc/to-chuc-cuoc-thi-cung-doc-sach-tren-bao-quang-nam-dien-tu-111333.html