Di cảo thơ Chế Lan Viên

Gom lại di cảo

Di cảo thơ có nghĩa là những bài thơ sinh thời nhà thơ chưa đưa in. Có bài hoàn chỉnh, có bài còn ở dạng bản nháp, có bài chỉ mới là phác thảo viết tay trong những sổ tay cũ, trong các mảnh giấy rời.
Và nhà thơ Chế Lan Viên để lại cả ngàn bài thơ như thế.

Tập Di cảo thơ Chế Lan Viên do Nhà xuất bản Hội nhà văn ấn hành, vừa phát hành cuối năm 2023 - tập hợp lại những bài thơ từng có mặt trong 3 tập di cảo ra mắt bạn đọc năm 1992, 1994 và 1996.

Cuốn sách do nhà văn Vũ Thị Thường, người bạn đời của nhà thơ Chế Lan Viên góp nhặt và tuyển chọn. Bà chia sẻ: “Thoạt đầu, tôi chỉ định tìm đọc và nhặt lại một số bài - cả hay cả dở - trong các cuốn sổ tay rồi đánh máy, tập hợp thành một tập di cảo của riêng gia đình. Nhưng khi chạm đúng vào cái kho di cảo thì tôi thấy dứt khoát mình phải chọn, phải đưa di cảo của anh đến với bạn đọc…”.

Tập di cảo được chia thành 4 phần, với những tác phẩm được viết ở các giai đoạn khác nhau. Trong đó, có cả những bài thơ mới chỉ ở dạng phác thảo, hay những tác phẩm ông viết khi đã lâm bệnh nặng. Các đề tài đa dạng, ngôn ngữ sắc gọn, súc tích, nhiều tầng lớp nghĩa. Hầu hết đều là thơ tự do, phá cách và mang màu sắc khá độc đáo.

Phần lớn những bài thơ trong di cảo là ghi chép ngắn của ông về những điều bình thường, dung dị nhưng đầy chiêm nghiệm. Trong đó còn có một chút cô đơn, chút thảng thốt về của dòng chảy vô tình của thời gian, khi nhìn lại: Một bóng ngựa hồng không quay trở lại/ Một tiếng còi tàu khuất phía xa xa/Một chấm chim bay làm trời mất hút/ Bay đi rồi, ta biết đấy là ta (Cái đi qua -1986- Tập nháp Thơ Rộng Khổ- Thơ Cầm Tay).

Sứ mệnh của nhà thơ

Qua lăng kính của nhà thơ, những điều bình thường chung quanh, sự luân chuyển của bốn mùa, của thời gian, của từng thời khắc trôi qua đều ẩn sâu triết lý và thông điệp cuộc đời. Màu hoa muôn thuở ấy, chiếc lá, hạt sương ấy bỗng trở nên có hồn cốt, thiêng liêng.

Chúng như những chứng nhân có linh hồn đang im lặng, ẩn mình quan sát ta, đang hân hoan, buồn bã, cười cợt với ta. Dường như suốt cả đời Chế Lan Viên, đặc biệt là những năm về sau, ông luôn có những băn khoăn, ưu tư về cuộc sống, về thơ ca, về sứ mệnh của người làm thơ.

Rải rác đâu đó trong kho di cảo khổng lồ Chế Lan Viên để lại, là những ý nghĩ bất chợt nhưng thâm sâu của một não bộ luôn vận động, ưu tư về điều diễn ra chung quanh. Không chỉ là thời gian và thời cuộc, trong thơ ông, ta còn đọc được tâm thế khiêm nhường của một tâm hồn lớn, ước muốn dâng hiến đến tận cùng.

Mảng di cảo thơ tình ông để lại chỉ chiếm một phần rất nhỏ trong tập Di Cảo Thơ, nhưng không thể không nhắc đến. Ở đó, Chế Lan Viên luôn là người đàn ông của thanh xuân, ấm áp, chân thành, và gần gũi. Những bài thơ tình của ông, dù viết ở bất kỳ giai đoạn nào vẫn đầy cảm xúc, rung động trong trẻo sơ khai, tình yêu luôn trẻ trung, không có tuổi.

Nhà văn Phan Thị Vàng Anh, con gái ông, từng kể trong một bài viết:“Không ngày nào cha không ngồi viết, cả khi gãy tay, bó bột, ngày trước, ngày sau đã nguệch ngoạc viết bằng tay trái.

Đôi lúc tôi thấy, nghề văn như một cái ách, người ta lúc nào cũng áy náy lo âu, sợ mình chưa đọc đủ, chưa viết đủ, chưa viết xong lại thấy bực bội như thể có điều gì oan trái trong lòng chưa nói ra hết được.

Và tôi nghĩ, có lẽ cha tôi chọn cho mình một cái ách nặng. Cha luôn luôn tất bật, yêu hoa cỏ nhưng chưa bao giờ dám bỏ hàng giờ ra để ngồi uống trà thưởng hoa”.

Đối với Chế Lan Viên, việc học, viết, làm thơ là một thói quen, là nhu cầu tự thân, không bao giờ ông thấy mình làm đủ. Hơn cả thế, làm việc, tận hiến là cả một sứ mạng, là lẽ sống.

Đọc Di cảo thơ Chế Lan Viên, bạn sẽ có dịp thấu cảm với tâm huyết, những ngóc ngách rất đời trong tâm hồn ông. Để thấy yêu mến và cảm phục hơn tầm vóc và trí tuệ của tài năng lớn, một nhân cách lớn trong thi ca Việt Nam.