Đô thị và không gian cộng đồng

Thiếu không gian công cộng đô thị

Bạn tôi cứ tiếc hoài quán cà phê ngay Quảng trường 24.3 của TP.Tam Kỳ. Quán mang tên của phố, nên cứ mỗi năm vài lần, đến Tam Kỳ thì bạn nhắn: chỗ cũ. Chỗ cũ ấy là một chỗ ngồi vừa đủ để bóng cây che tới, vừa đủ yên để nghe cả tiếng chim ríu rít trên vòm xanh, vừa đủ tĩnh để đôi lúc nghe cả tiếng gió xạc xào chạm giữa lá vàng rụng và khoảnh cỏ đậu vàng tươi...

Mấy tháng nay, quán này đóng cửa để chính quyền đô thị khởi động dự án không gian cộng đồng ngay trong khuôn viên. Như quãng lặng, đoạn đường này vắng hẳn những xôn xao.

Điều chờ đợi sẽ là gì, có đủ rộn ràng và cuốn hút như một quán cà phê giữa lòng thành phố đã từng là điểm hẹn của bao người? Đôi buổi chiều tôi đưa con đi dạo, nhìn những “nhà kho di động” đặt ngay đây, mà chạnh lòng cho một không gian đắc địa của phố thị này đang cần những thanh âm rộn rã.

Kiến trúc sư Nguyễn Vũ Minh - Đại học Khoa học Huế cho biết, từ xưa đến nay, trên thế giới đã tồn tại rất nhiều loại hình không gian công cộng. Ông cho rằng, không gian công cộng là những không gian thân thiện, gần gũi với mọi người.

Ðó là nơi mà mọi người có thể trò chuyện với nhau, cùng vui chơi, cùng nhau thi thố tài năng. Ðó cũng là nơi mà mọi người có thể mua sắm, ngồi nhâm nhi tách cà phê và đắm mình vào cảnh vật xung quanh. Với tính chất mở và thân thiện, không gian công cộng đã trở thành những nơi chốn quen thuộc của mọi người, ngoài ngôi nhà của họ.

Theo UNESCO, không gian công cộng được định nghĩa như những khu vực chung mà mọi người đều có thể thoải mái tiếp cận. Đó có thể là quảng trường, công viên, khu vui chơi ngoài trời… phục vụ nhu cầu thư giãn, kết nối, tương tác trong cộng đồng.

So với các nước trên thế giới, không gian cộng đồng ở Việt Nam còn khá đơn giản về thể loại, hình thức thiết kế, hay trải nghiệm. Bên cạnh đó, số lượng mảng xanh cùng không gian chung đang dần bị thu hẹp. 

Chờ đợi dự án ý nghĩa

Không phải dễ dàng để có một quỹ đất dành cho không gian công cộng ở đô thị. Nhưng muốn một vùng đất phát triển mang tính bền vững, buộc phải có một nơi để người dân nhìn thấy nhau.

Đây cũng là điều nhà phê bình mỹ thuật Phan Cẩm Thượng ưu tư, khi ông cho rằng, không gian công cộng ngoài việc góp phần định hình các trục giao thông, còn là những biểu tượng của một khu phố, một thành phố, hay của cả một quốc gia. Chính thông qua các không gian công cộng, nghệ thuật công cộng mà những nét bản sắc, độc đáo trong văn hóa vùng, thành phố được biểu hiện.

Quay trở lại với khuôn viên Quảng trường TP.Tam Kỳ. Đại diện chính quyền thành phố cho biết, đã có kế hoạch vận hành khu vực này với việc đưa nó trở thành không gian đọc cộng đồng. Một ý tưởng rất hay khi địa phương đang nỗ lực để định danh mình là “thành phố đọc sách”.

Tuy nhiên, dự án cộng đồng sẽ rất cần đến nhân lực đủ sức để vận hành có hiệu quả. Đây sẽ là bài toán đặt ra cho chính quyền thành phố, khi phải làm thế nào để không lãng phí không gian đầy thu hút như vậy?

Nhiều bạn bè tôi vẫn tự hỏi tại sao không thể xã hội hóa một số hạng mục tại không gian cộng đồng, để từ đây địa phương thu ngân sách trang trải cho những dự án cộng đồng miễn phí ở các khu vực khó khăn?

Hẳn câu chuyện này không đơn giản như chuyện trên một bàn cà phê cuối tuần, vì liên quan đến rất nhiều quy định về chính sách, quy hoạch. Nhưng có lẽ đã đến lúc để nhìn nhận vai trò xã hội hóa đầu tư ở các không gian công cộng của đô thị. 

Làm thế nào để không gian công cộng ở đô thị không rơi vào tình trạng lãng phí nguồn tài nguyên đất đai vốn dĩ eo hẹp của thành phố? Đây là điều cần sự nhìn nhận thấu đáo ngay trong khi lập quy hoạch của chính quyền địa phương.

Một không gian công cộng tồn tại, mà ở đó, mọi người như nhìn thấy chính mình, nhìn thấy những điều thân quen ở chính những nơi xa lạ. Người dân kỳ vọng vào những ý tưởng táo bạo để hình thành không gian sống ý nghĩa.

Ở một góc độ khác, các đô thị ngày một rộng mở và số lượng người từ khắp nơi tìm về sẽ tăng lên hàng ngày. Dung hòa câu chuyện giữa bản sắc địa phương và văn hóa người dân nhập cư mang đến vùng đất cũng là câu chuyện khó. Quản lý không gian đô thị, phải có sự hài hòa, phải có chăm chuốt, đầu tư và đủ sức gây dấu ấn trong lòng người.