Hai phi công Quảng Nam mở màn thắng lợi trong mặt trận trên không năm 1965

Cuộc không chiến ngày 3/4/1965 diễn ra trong bối cảnh thông tin tình báo nhận được các biên đội cường kích của không quân Mỹ tham gia đánh phá các mục tiêu quanh khu vực cầu Hàm Rồng, Thanh Hóa…

Từ lần đầu tiên bắn rơi chiếc F-8…

Trong cuốn sách “Những trận không chiến trên bầu trời Việt Nam (1965 - 1975) nhìn từ hai phía” (của nhóm tác giả Nguyễn Sỹ Hưng, Nguyễn Nam Liên, Nguyễn Văn Quang, Lữ Thông, Hà Quang Hưng, Từ Đễ và Nguyễn Công Huy; do Nhà xuất bản Quân đội nhân dân ấn hành) thì đây là trận đầu mở mặt trận trên không của không quân Việt Nam, vì vậy từ sĩ quan chỉ huy cấp cao đến các phi công và lực lượng phục vụ đều rất quyết tâm. Mệnh lệnh chiến đấu đã được phổ biến xuống các phi đội từ tối ngày 2/4/1965.

Lúc 5 giờ 30 phút sáng ngày 3/4/1965, các biên đội trực chiến đã sẵn sàng.

Phương án chiến đấu là dùng 6 chiếc MiG-17A, chia làm hai biên đội tấn công (4 chiếc) và biên đội nghi binh (2 chiếc). Biên đội tấn công gồm có phi công Phạm Ngọc Lan số 1 - máy bay số 2310; phi công Phan Văn Túc số 2 - máy bay số 2118; phi công Hồ Văn Quỳ số 3 - máy bay số 2312; và phi công Trần Minh Phương số 4 - máy bay số 2318.

Lúc 9 giờ 40 phút, sở chỉ huy và các trạm quan sát phát hiện các máy bay Mỹ đang bay vào không kích các cây cầu Hàm Rồng, cầu Tào, cầu Đò Lèn trên Đường số 1. Ngay từ những phút đầu, lực lượng phòng không của Trung đoàn 234 và lực lượng phòng không địa phương đã chiến đấu dũng cảm, bắn rơi một chiếc A-4C của Hải quân Mỹ, bắt được Thiếu tá, phi công Raymond Arthur Vohden, thuộc Phi đoàn VA-216, tàu sân bay USS Hancock.

Lúc 9 giờ 45 phút, cả hai biên đội trực chiến được lệnh vào cấp 1 và mở máy ngay. Lúc 9 giờ 47 phút, biên đội 2 chiếc nghi binh cất cánh, lấy độ cao và bay hướng 190 độ vào vùng trời Ninh Bình ở độ cao 6.000m.

Một phút sau, biên đội tấn công gồm Lan, Túc, Quỳ, Phương cất cánh. Sau khi rời đất, biên đội xuyên mây, bay theo hướng 210 độ. Đến 10 giờ 05 phút, sở chỉ huy ra lệnh biên đội bay hướng 70 độ, đến 10 giờ 09 phút, số 4 Phương báo cáo phát hiện mục tiêu 6 chiếc F-8 bên phải đang bay đối đầu, một số chiếc khác đang công kích các trận địa phòng không quanh khu vực cầu Hàm Rồng. Đây là biên đội 4 chiếc F-8E của Phi đoàn VF-211 (tàu USS Hancock), với đội hình cường kích được phân công chế áp các trận địa phòng không, bay hộ tống 3 chiếc A-4E của Phi đoàn VA-212 và 3 chiếc A-4C của Phi đoàn VA-216 làm nhiệm vụ tấn công các mục tiêu quanh cây cầu Hàm Rồng, cầu Đò Lên.

Trong khi đó, phía trên cao là các máy bay F-4B làm nhiệm vụ chặn đánh MiG (MIGCAP). Tuy nhiên, do thời tiết xấu nên tốp F-8 bị mất mục tiêu sau khi công kích lần đầu.

Trong lúc đó, tốp F-8 thứ 2 do thiếu tá Spence Thomas dẫn đầu từ độ cao 10.000ft (3.300m) cũng đang lao xuống công kích các mục tiêu mặt đất. Đây là biên đội gồm các phi công dày dạn kinh nghiệm, ngoài số 2 là một phi công trẻ David Morris, còn số 3 Đại úy Jerry Unruh và số 4 Đại úy Bobby Hulse đều là 2 phi công có kinh nghiệm.

Ngay khi phát hiện mục tiêu, số 1 MiG-17 Phạm Ngọc Lan lập tức ra lệnh: “Vứt thùng dầu phụ, tăng tốc tiếp cận đội hình F-8”, biên đội tách thành 2 tốp. Sau khi cắt bán kính bám theo mục tiêu, số 1 MiG-17 lệnh số 2 vào công kích, số 2 lập tức vòng gấp về phía chiếc F-8, số 1 bám theo yểm hộ.

Đúng lúc đó, chiếc F-8 cũng đã phát hiện có MiG, vòng gấp vào để không chiến. Lúc này chiếc F-8 số 2 đã bị mất đội hình, chiếc F-8 của Thiếu tá S.Thomas, sau khi thoát ra khỏi công kích đang kéo vọt lên độ cao 10.000ft (3.300m) và đang tìm kiếm số 2 bị lẫn trong những đám mây, thì số 1 MiG-17 Phạm Ngọc Lan đã nhanh chóng bám theo phía sau, phi công Lan đưa được chiếc F-8 vào vòng ngắm, đến đúng cự ly và bóp cò, máy bay F-8 trúng đạn, bốc cháy, lao xuống đất.

Đó là lúc 10 giờ 14 phút sáng ngày 3/4/1965. Đây là giờ phút lịch sử, khi MiG-17 của Không quân Việt Nam lần đầu tiên bắn rơi chiếc F-8 của Hải quân Mỹ trong không chiến trên bầu trời miền Bắc Việt Nam.

Cùng lúc đó, phi công Túc đã phát hiện chiếc F-8 số 2, nên từ phía sau, có độ cao cao hơn đã nhào xuống bắn một loạt đạn, chiếc F-8 trúng đạn, bốc cháy, lao xuống đất.

…Đến quyết tâm hạ cánh dù hết dầu để bảo vệ MiG-17

Trở lại với phi công Phạm Ngọc Lan, sau khi nổ súng bắn rơi chiếc F-8, ông đã lao qua đám mây mù, bám theo các máy bay cường kích A-4, khi thoát ra khỏi lớp mây, phi công Lan đã nổ thêm một loạt đạn, ngay lúc đó, ông thấy phía trước là biển, đã nhanh chóng đổi hướng bay quay về sân bay.

Khi sở chỉ huy phát lệnh thoát ly, số 3 Hồ Văn Quỳ cùng các số 2 và số 4 thoát ly về sân bay hạ cánh. Riêng số 4, trong lúc bay yểm hộ số 3 phát hiện 1 máy bay Mỹ ở bên phải phía sau, đã quay lại phản kích 2 lần, nhưng các máy bay F-8 vội bay ra biển chạy thoát.

Nhận lệnh thoát ly, số 4 hạ độ cao, đối đài hướng 360 độ về sân bay hạ cánh đầu tiên, sau đó các số 2 và 3 lần lượt hạ cánh an toàn tại sân bay Nội Bài.

Riêng số 1 do phi công Phạm Ngọc Lan điều khiển, do hết dầu đã quyết định hạ cánh bắt buộc xuống một dải cát ven sông Đuống. Phi công an toàn, máy bay sau đó được đưa về khôi phục và bay lại…

Như vậy, trong trận ngày 3/4/1965, biên đội MiG 17 Lan, Túc, Quỳ, Phương bắn rơi 2 chiếc F-8 của Hải quân Mỹ. Đây là trận đấu đánh thắng của Không quân Việt Nam, mở mặt trận trên không thắng lợi.

Riêng lúc cố gắng hạ cánh MiG-17 dù hết dầu, sau này phi công Lan nhiều lần chia sẻ rằng, khi ấy, ông được cấp trên 3 lần ra lệnh nhảy dù để bảo đảm tính mạng. Nhưng vì nghĩ MiG-17 khi ấy là một tài sản lớn của đất nước, nên đã xin phép hạ cánh bắt buộc. May mắn thay, việc hạ cánh này đã thành công.

Khi Trung đoàn 921 cơ động máy bay từ sân bay Mông Tự - Trung Quốc về Nội Bài, phi công Phạm Ngọc Lan bay số 2 trong biên đội đầu tiên và là người đầu tiên vinh dự hạ cánh trên sân bay Nội Bài.

Sau trận đầu đánh thắng, bắn rơi 1 chiếc F-8, phi công Phạm Ngọc Lan còn tham gia nhiều trận không chiến khác trên MiG-17.

Năm 1966, phi công Phạm Ngọc Lan cùng một số phi công MiG-17 chuyển sang bay MiG-21, tham gia các trận không chiến trên loại máy bay MiG-21.

Trong chiến tranh, phi công Phạm Ngọc Lan xuất kích chiến đấu nhiều lần, là phi công Việt Nam đầu tiên bắn rơi chiếc máy bay F-8 của Hải quân Mỹ, mở mặt trận trên không thắng lợi.

Sau chiến tranh, ông lần lượt giữ những cương vị quan trọng trong Không quân Việt Nam như Sư đoàn trưởng Sư đoàn 370, Cục trưởng Cục huấn luyện - nhà trường Không quân, Phó Cục trưởng Cục huấn luyện chiến đấu - Bộ Tổng Tham mưu, Phó Tham mưu trưởng Quân chủng không quân.

Ông được phong quân hàm Thiếu tướng năm 1992, và danh hiệu anh hùng LLVTND năm 2010. Thiếu tướng Phạm Ngọc Lan qua đời vào ngày 14/6/2019, tại Bệnh viện Quân y 108, khi 85 tuổi.

Phi công Hồ Văn Quỳ, sinh năm 1935 tại xã Bình Hải, huyện Thăng Bình, Quảng Nam, nhập ngũ tháng 3/1954, sau đó được chọn đi học lái máy bay MiG 17 đoàn đầu tiên tại Trung Quốc.

Trong chiến tranh, Hồ Văn Quỳ xuất kích 120 lần, 40 trận gặp địch, nổ súng 12 lần và bắn rơi 3 máy bay Mỹ.

Trận đầu bắn rơi máy bay Mỹ là ngày 4/6/1965. Năm 1969, phi công Hồ Văn Quỳ chuyển loại sang bay MiG-19. Ông được bổ nhiệm là Phó Trung đoàn trưởng, rồi Trung đoàn trưởng Trung đoàn Không quân 925.

Sau chiến tranh, Đại tá Hồ Văn Quỳ đảm nhận nhiều nhiệm vụ quan trọng trong Quân chủng không quân như Trung đoàn trưởng Trung đoàn 925, Phó Sư đoàn trưởng Sư đoàn 370. Năm 1990, Đại tá Hồ Văn Quỳ chuyển sang công tác tại Tổng cục Hàng không dân dụng, là Tổng Giám đốc Cụm cảng sân bay miền Trung cho đến khi về hưu năm 2000.

Hiện nay, đại tá Hồ Văn Quỳ sống tại thành phố Đà Nẵng.