Hẹn mai về Bến Đền

Để không hổ thẹn với tiền nhân, thôn Bến Đền Tây (xã Điện Quang, thị xã Điện Bàn) nỗ lực huy động mọi sự đóng góp nhằm từng bước thực hiện ước nguyện về khôi phục đình làng Bến Đền (còn gọi là Phi Phú).

Ngược dòng lịch sử

Gò Nổi được hình thành từ năm 1306, dưới triều vua Trần Anh Tông. Trong khi đó, làng Phi Phú (nay là thôn Bến Đền Tây) nằm trên xứ đất Đà Gạo là một trong 24 làng cũ vùng Gò Nổi của Điện Bàn. Theo gia phả của các tộc họ định cư tại đây những năm đầu khai làng, lập ấp, vào đầu thế kỷ thứ XVI, nhân dân đã chung sức làm ngôi đình Bến Đền để tri ân công đức các bậc tiền nhân. Đình nguyên là ngôi nhà gỗ năm gian, phía trong có một hậu tẩm để thờ, vật liệu làm bằng gỗ tốt, lợp ngói âm dương với những hàng cột lớn, nét chạm khắc tinh xảo, công phu mang đậm kiến trúc đình làng Việt Nam. Từ đây, một số công trình tâm linh khác cũng được hình thành, liên kết với đình tạo nên quần thể di tích trên mảnh đất có diện tích khoảng 1ha. Thuở thiếu thời, cụ ông Trương Ngọ (87 tuổi) nghe ông bà mình kể lại rằng, đây là quần thể kiến trúc tâm linh rất lớn, gồm có đình, chùa Phật Học, lầu Ông Tiên, nhà Hội Văn (lo việc văn tự thờ cúng), nhà Hội Hiếu hay còn gọi là Hội Nghĩa, Âm Linh (thờ cúng các vong linh xiêu mồ lạc nấm, hoặc không có thân nhân hương khói thờ cúng), miếu thờ Thần Nông, nhà cầu Tằm (cầu cho việc trồng dâu, nuôi tằm thuận lợi). Trước năm 1945, đình là nơi làm việc của Hội đồng Hương chức, nhân dân sinh hoạt hội họp.

Phế tích còn lại chỉ là gạch bể và tán đá làm nền móng. Ảnh: CÔNG TÚ

Lịch sử Đảng bộ Điện Bàn ghi nhận, tháng 10.1945, tại đình Bến Đền, Chi bộ Phi Phú (còn có tên Kịch Liệt) gồm 5 đồng chí được thành lập để lãnh đạo phong trào các thôn Bảo An, Phi Phú, Điện Phú và Xuân Đài (xã Điện Quang). Đình trở thành nơi sinh hoạt hội họp, kết nạp đảng viên. Nhiều sự kiện quan trọng được diễn ra ở đây như “Tuần lễ đồng”, “Tuần lễ vàng”, “Hũ gạo kháng chiến”, “Bình dân học vụ”, mít tinh kêu gọi toàn dân kháng chiến kiến quốc... Đặc biệt, lúc 13 giờ ngày 17.8.1945, bà con tập trung tại đình chuẩn bị gậy gộc, giáo mác rồi về phủ Điện Bàn tham gia cướp chính quyền. Bến Đền cùng với đình làng Bảo An là địa điểm tiếp nhận sơ cứu thương - bệnh binh để chuyển lên tuyến trên, do bác sĩ Trần Đình Nam làm trạm trưởng. Năm 1946, cụ Huỳnh Thúc Kháng theo đường sông Thu Bồn (sông Trước) ghé thăm thương binh tại đình làng. Tháng 2.1948, địch mở cuộc càn quét từ Phú Bông lên Xuân Đài, chúng đánh chiếm đình và lấy nơi đây làm đồn trú cho một đại đội và lập đồn Bến Đền. Bị nội gián đầu độc và du kích luôn tổ chức bắn tỉa, lính Pháp hoảng sợ nên cuối cùng phải rút đi. Thế nhưng, lính Pháp không quên tháo gỡ đình cùng các công trình khác để lập đồn Xuân Đài. Đến năm 1959, nhân dân tiếp tục xây dựng lại ngôi đình trên vị trí cũ. Đình làng nằm tách khỏi khu dân cư, chung quanh được bao bọc bởi hàng tre và bãi mía rộng nên rất thuận lợi cho việc đào hầm bí mật và ẩn nấp. Năm 1965, bộ đội chủ lực của tỉnh và Điện Bàn tập kết ở đình Bến Đền, phát lệnh giải phóng các xã còn lại của Gò Nổi. Năm 1966, sân đình đã chứng kiến việc xét xử Đỗ Phú Thứ với tội danh phản cách mạng. Ngay sau đó, giặc Mỹ ném bom, cày ủi biến Gò Nổi thành vùng trắng; đình làng bị phá hủy.

Quyết tâm phục dựng

Hòa bình lập lại, dân làng Bến Đền trở về nơi chôn nhau cắt rốn. Hưởng ứng phong trào khai hoang phục hóa, họ đã lấy các tán cột, tán đá lớn đi đắp kênh thủy lợi; đồng thời tận dụng khu đất trống trong khuôn viên đình làng để cải tạo đưa vào sản xuất. Hiện nay, quần thể đình chỉ còn lại một số tán đá làm nền móng, tán cột nhỏ nằm rải rác trên nền. “Tuy vậy, vào hai ngày 15, 16 tháng Giêng hằng năm, các tộc họ trong làng đều tổ chức nghi lễ cúng cầu an nhằm ghi nhớ công đức của các bậc tiền nhân, tưởng niệm tổ tiên, ông bà có công khai làng lập ấp, các anh hùng liệt sĩ, các chiến sĩ trận vong trong cuộc trường chinh dựng, giữ nước của dân tộc. Do không có chỗ, nhân dân địa phương đành cáo xin đưa về thực hiện tại Nhà văn hóa thôn để tế lễ” - Bí thư Chi bộ thôn Bến Đền Tây, ông Phan Xang cho hay. Cũng theo ông Phan Xang, 2 năm trở lại đây, lễ cúng cầu an đã được chuyển sang thực hiện vào mùng 8, mùng 9 tháng Giêng. Và đầu xuân Bính Thân 2016, những người đứng đầu trong tộc ở làng họp lại, phân công cho từng thành viên, dọn cỏ tại khuôn viên ngôi đình cũ, lắp tạm mái che để đặt bàn hương án cúng tế tại chỗ. Sau phần lễ cáo ở đình, họ mới đem lễ vật về Nhà văn hóa thôn tổ chức chiêu đãi dân làng. “Do mái che chỉ đủ làm lễ, nhân dân mà nhất là những cụ cao niên vẫn kiên nhẫn ngồi giữa trời nắng chói chang. Dù không nói ra, ai nấy đều trăn trở, xót xa khôn nguôi mỗi lần nghĩ về đình làng nay trở thành phế tích” - một người dân chia sẻ.

Thấu hiểu tầm quan trọng của đình làng Bến Đền, nhiều năm rồi, cán bộ và nhân dân trong thôn đã bao lần bày tỏ nguyện vọng, nỗ lực kêu gọi cấp có thẩm quyền quan tâm khôi phục. Bởi đối với họ, đình không được phục dựng thì thế hệ hiện tại sẽ có lỗi với tổ tiên, ông bà và con cháu sau này. Thể theo nguyện vọng tha thiết của đông đảo tộc họ và bà con xa gần, mùng 9 tháng Giêng vừa qua, Ban vận động xây dựng đình làng Bến Đền chính thức thành lập và gửi tâm thư kêu gọi sự ủng hộ về tinh thần, vật chất. Được sự giúp đỡ, tạo điều kiện của các cấp chính quyền, thôn đã được bàn giao gần 2.000m2 đất tại vị trí đình tọa lạc trước đây. Nhưng để xúc tiến công việc, đòi hỏi phải có kế hoạch phân kỳ thời gian để thực hiện. “Địa phương kêu gọi sự đồng lòng tham gia đóng góp sức người, sức của bà con đang sinh sống trong và ngoài nước chung tay ủng hộ xây dựng. Nếu đình làng được khôi phục, nơi đây sẽ là địa chỉ giáo dục lòng yêu nước, tinh thần cách mạng; bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa, lịch sử tốt đẹp của dân tộc” - Trưởng ban vận động, ông Lê Quang nói.

Thôn Bến Đền Tây hiện đã thành lập các tiểu ban vận động tại Tam Kỳ, Hội An, Đà Nẵng, Sài Gòn. Ông Lê Quang cho hay, kiến trúc của đình Bến Đền sẽ mô phỏng theo đình làng được xây dựng năm 1959, quy mô bằng hoặc gọn hơn. Dự kiến, ngày 27.3 tới đây, công trình sẽ chính thức được động thổ và sẽ hoàn thành vào năm 2020.

CÔNG TÚ