Hoài niệm hồn phố xưa

Quá nhiều đổi thay

Do là khu di sản sống, người dân đang ở, buôn bán trong từng công trình, di tích nên việc thờ tự thuộc các tôn giáo, tín ngưỡng vẫn được duy trì phổ biến.

Qua khảo sát cho thấy có 8 đối tượng thờ tự chính gồm: thờ Phật, thờ Chúa, thờ thánh thần, thờ ngũ tự gia đường, thờ ông bà, thờ thần tài, thần bếp, thần giếng, thờ các vong hồn vô danh. Trong đó, phổ biến nhất là thờ thần tài.

Kết quả điều tra từ 604 căn nhà trong khu vực 1 phố cổ có đến 372 nhà thờ thần tài (chiếm 61,5%). Điều này cũng dễ hiểu bởi các nhà trong khu phố cổ đều có kinh doanh nên phải thờ tự, cầu mua mau, bán đắt, may mắn phát tài.

Cùng với đó, việc cúng kính vào ngày sóc vọng, ngày rằm diễn ra cũng nhiều hơn và đồng bộ hơn so với vài chục năm trước. Đó là một nét đẹp tín ngưỡng thu hút nhiều du khách tìm hiểu, khám phá nhưng tiềm ẩn nguy cơ gây cháy nổ nếu không dự lường sự cố, chủ động phương án phòng chống trong từng hộ gia đình và cả cộng đồng dân cư.

Bên cạnh đó, trong 784 di tích thuộc các tuyến đường chính trong khu phố cổ, số lượng di tích sử dụng một phần hoặc toàn bộ không gian di tích để kinh doanh tăng lên hằng năm.

Trước năm 1999 có 377 di tích sử dụng để kinh doanh; từ năm 1999 tăng lên 492 di tích, đến năm 2014 có 753 di tích và đến nay là 780 di tích có sử dụng để kinh doanh (kể cả các trường hợp người từ nơi khác đến thuê buôn bán).

Ông Phạm Phú Ngọc - Giám đốc Trung tâm Quản lý bảo tồn di sản văn hóa (QLBTDSVH) Hội An, nói: “Hiện nay, thách thức lớn là sự thay đổi chủ sở hữu. Từ trước năm 1999 số di tích có người ở rất lớn nhưng từ các năm sau thì giảm dần mà tăng dần số di tích để sử dụng kinh doanh. Đây là vấn đề đáng báo động!”.

Phố vắng tiếng thưa tiếng chào...

Từ những thống kê cho thấy, mật độ sinh hoạt của người dân trong khu phố cổ giảm đi khá nhiều. Kéo theo đó là không gian sinh hoạt thường ngày của người dân hiện sống trong khu phố cổ đang bị thu hẹp hơn vì các hạng mục sân trời, phòng khách… đã ưu tiên tối đa cho việc trưng bày hàng hóa, kinh doanh. Nhiều người dân tự cảm thấy không còn thoải mái khi tiếp khách trong nhà hoặc thư giãn ở sân trời, hiên nhà... như ngày xưa.

Trong tổng số 604 di tích được tiến hành điều tra, chỉ có 149 nhà còn giữ được không gian tiếp khách tại phòng khách (chiếm 24,6%), 245 nhà còn giữ được không gian sinh hoạt ở sân trời (khoảng 40%).

Khi không gian sinh hoạt của ngôi nhà bị thu hẹp thì những tập tục tốt đẹp xưa cũ như thú cùng nhau uống trà, hàn huyên trò chuyện, đọc sách, ngắm cảnh… của cư dân bản địa trước đây cũng bị giảm đi rõ nét.

Ông Nguyễn Văn Sơn - Chủ tich UBND TP. Hội An cho biết, do nhiều lý do khác nhau, nhiều người đã bán di tích. Chủ mới là những người ở Hà Nội, TP.Hồ Chí Minh, ở Đà Nẵng và các nơi khác.

“Người ta không ở đó, buổi sáng người ta chỉ tới mở cửa kinh doanh, buổi tối đóng lại, khoảng 30% ngôi nhà trong khu phố cổ không còn chủ truyền thống. Cho nên “hồn phố” bị ảnh hưởng rất nhiều, mai một nếp sống, vốn sống của người dân bản địa” - ông Sơn nói.

Qua điều tra, trong 604 di tích hiện chỉ còn 312 di tích là có không gian thờ tổ tiên, số còn lại không còn nữa. Cũng như các không gian bếp truyền thống trong nhà cũng giảm nhiều, với 462/604.

Không chỉ làm giảm giá trị văn hóa tâm linh và giá trị kiến trúc của ngôi nhà mà sự chuyển nhượng chủ sở hữu các di tích nhà ở trong khu phố cổ cũng đã kéo theo những thay đổi về cung cách ứng xử, nếp sống của cư dân bản địa trong buôn bán giao tiếp.

Ông Nguyễn Dè ở xã Cẩm Hà, đại diện tộc Nguyễn Viết (Hội An) rất quan tâm đến phần văn hóa phi vật thể của phố cổ. “Tôi thấy cách ứng xử của một số người từ các nơi đến không giống truyền thống của người Hội An. Điều này ảnh hưởng rất lớn đến văn hóa của con người Hội An, đó là đối xử rất thân ái, người lạ ở đâu đến cũng được chia sẻ niềm nở” - ông Dè nói.

Thực tế hiện tại ở khu phố cổ Hội An đang có những biến đổi đáng quan ngại về nếp sinh hoạt của cư dân, cần nhận diện và tìm giải pháp khắc phục.

Ông Trần Ánh - Bí thư Thành ủy Hội An cho rằng: “Trong tương lai, tôi nghĩ làm thế nào đó chúng ta phải giữ được từ cách ứng xử, giao tiếp rất truyền thống, thuần hậu của người Hội An. Nếu biết trân trọng những giá trị di sản đó và biến thành tài sản thì sẽ làm kinh tế tốt hơn nữa”.