Hương vị mùng Năm

Mùa này, về tới đầu ngõ, đã nghe mít chín thơm nức mũi, đã nồng nàn mùi bánh ú tro giăng mắc…

Mấy ngày trước, về đến nhà nghe má nói, vậy mà gần đã mùng Năm tháng 5 - tết giết sâu bọ. Người ở quê thì cứ đến đầu tháng 5 âm lịch là đã rộn rạo mọi sự chuẩn bị cho ngày tết này. Lễ truyền miệng dân gian, hóa ra lại có sức kết dính và trường tồn vô cùng. Không tin, cứ thử rảo bước quanh những làng xóm xứ Quảng những ngày đầu tháng 5 âm lịch, sẽ thấy các bà các cô túm tụm đầu ngõ, bên những bếp lửa nghi ngút khói, chờ vớt mẻ bánh ú tro. Còn những người đàn ông, họ chịu trách nhiệm đi hái lá trên rừng, vào vườn kiếm vài quả mít chín, để cho mâm cúng giữa Ngọ mùng Năm thêm tươm tất. Nhiều bận lẩn thẩn nghĩ, nếu dân xứ mình ăn tết kiểu như Tây, chắc cái danh từ “xóm làng” chẳng bao lâu mà bị mòn…

Những phụ nữ chung tay làm bánh ú tro cho cả xóm, thức lễ không thể thiếu trong mâm cúng mùng Năm. Ảnh: LÊ QUÂN

Tết mùng Năm ở đất Quảng, nhất định phải có cái thứ bánh góc cạnh, ươm vàng, gói trong những chiếc lá kè, mà dân quê mình hay gọi bằng tên lá đót. Thứ lá này không thể trồng được, phải lên núi mà hái. Nên bởi cái đĩa bánh ú tro dâng lên ông bà, tổ tiên mới nặng lòng đến vậy. Nó thể hiện lòng thành của con cháu với đất trời, gia tiên, là những mối ân tình giềng buộc giữa người với người. Được coi như đặc sản của người xứ Quảng, nên việc làm ra chiếc bánh không thể qua loa, hời hợt. Chiếc bánh thành phẩm, bên ngoài có màu như đất quê, bên trong lại óng lên màu vàng của nếp ngâm với tro mè, quyện với màu xanh của lá. Khi ăn, bánh vừa dẻo vừa giòn, vừa thơm nhưng nhức vị rất đặc biệt. Nhiều người bạn xứ khác bảo tôi, sao ở Quảng Nam thứ gì cũng chế biến thành món ăn được, mà toàn món độc và lạ. Tôi bảo bạn rằng có lẽ vì ngày xưa dân tôi nghèo, nên phải làm sao để chế biến ra nhiều món, nhiều mùi vị từ cùng một loại nguyên liệu. Ấy cũng có thể xem như tính cách Quảng, luôn nuôi trong mình khát vọng vươn lên dù ở hoàn cảnh nào.

Nồi bánh ú tro - thứ quan trọng nhất trong mâm cúng mùng Năm đã xong. Ba bổ quả mít vừa hái từ vườn xuống, mùi mít mật cứ lừng lựng nơi đầu mũi. Dưới bếp, chị cũng vừa nấu xong món chè kê, cũng kịp luộc chín con vịt. Mâm cúng được bê ra giữa sân, cạnh một thau nước, để giữa Ngọ mùng Năm, con nít nhìn thẳng lên trời rồi vục mặt vào nước, bà bảo vậy để mắt sáng, thông minh. Còn phần bà, một om nước lá mùng Năm cũng vừa được hãm, cả nhà quây quần nghĩ về những người nơi xa…

LÊ QUÂN