Khí phách của nhà trí thức cách mạng

Chính khách đầy nghĩa tình, nhà trí thức cách mạng giàu thực tiễn Hồ Nghinh (nguyên Bí thư Đặc khu ủy Quảng Đà, Bí thư Tỉnh ủy Quảng Nam - Đà Nẵng, Phó Trưởng ban Kinh tế trung ương) đã để lại nhiều ấn tượng cho hậu thế và cả với những người đương thời. Những câu chuyện từ ký ức của những người từng làm việc, chiến đấu với Hồ Nghinh được ghi chép cẩn thận, có giá trị như một khảo cứu lịch sử… được công bố tại hội thảo do Hội Khoa học lịch sử TP.Đà Nẵng tổ chức.

Tự do và sống

Ngày 30.3.1975, ngày thứ hai sau khi Đà Nẵng giải phóng, chuyện cứu đói là ưu tiên hàng đầu. Khi ấy, Hồ Nghinh đang là Bí thư Tỉnh ủy ra lệnh xuất gạo thu được trong kho để cứu tế, cứu đói cho dân, hỗ trợ mọi điều kiện để người dân trở về quê cũ làm ăn. Theo số liệu thống kê, kho tiếp quản gạo tại Đà Nẵng lên đến trên 40.000 tấn. Ông trực tiếp căn dặn những người thực hiện chủ trương này không được phân biệt tầng lớp, giai cấp hay đối tượng nào cả, bất kể họ là cán bộ, đảng viên, cơ sở quần chúng cách mạng hay vợ con, binh lính, sĩ quan của chế độ cũ…, hễ đói kém đều được cứu! Sau đợt này, chính quyền cách mạng đã xuất hơn 400 tấn gạo cứu tế, 240 tấn gạo cứu đói, bán chịu 1.500 tấn cho dân.

Tại Hội An, những ngày đầu giải phóng, câu nói của đồng chí Hồ Nghinh được chính quyền thị xã lúc ấy ghi nhớ: “Các anh đừng chia nhau thì tốt rồi, cứu dân là đúng”. Triết lý “tự do và sống” gắn liền với chủ trương cứu dân lúc bấy giờ. Sống hòa bình và nhân ái giữa đồng bào… Chính chủ trương bao dung ấy đã góp phần ổn định nhanh chóng tình hình địa bàn Quảng Nam - Đà Nẵng. Cũng không có “cuộc tắm máu” nào diễn ra tại Đà Nẵng như người ta lo lắng.  Cuộc sống của người dân xứ Quảng ngay từ điểm mốc này bắt đầu cho một hành trình mới: độc lập, tự do.

Ngay sau khi ổn định tình hình, Hồ Nghinh tiếp tục bàn thảo xây dựng công trình đại thủy nông Phú Ninh. Nói về Phú Ninh, văn kiện Tỉnh ủy viết: “Công trình thủy lợi Phú Ninh là một cuộc vận động sức người, sức của lớn chưa từng có của Đảng bộ và nhân dân trong tỉnh sau ngày quê hương giải phóng. Công trình có một ý nghĩa vô cùng to lớn trong việc khẳng định quyết tâm xây dựng đời sống mới của quân và dân Quảng Nam – Đà Nẵng”.

Tổng Bí thư Lê Duẩn, Đại tướng Võ Nguyên Giáp và Bí thư Tỉnh ủy Quảng Nam - Đà Nẵng Hồ Nghinh trong ngày vui đại thắng mùa xuân 1975 (ảnh tư liệu).

Thạc sĩ Võ Công Trí đánh giá: “Khi đưa ra những chủ trương cụ thể này, dường như ông còn nghĩ đến điều gì sâu xa hơn. Thắng lợi này là thắng lợi chung của cả dân tộc, làm sao để ai cũng nhận ra điều này, không mặc cảm, không hận thù, cùng nhau góp sức dựng xây lại đất nước. Đó là cơ sở để thực hiện hòa hợp dân tộc, để vực dậy và phát huy tiềm năng vô hạn trong các tầng lớp nhân dân, động viên sự đóng góp của mọi giai tầng trong công cuộc kiến thiết vĩ đại sau ngày toàn thắng”. Nhà nghiên cứu Nguyễn Đình An cũng nhắc lại: “Hồi còn chống gậy đi lại trên núi Hòn Tàu, ông nói với tôi rằng, khi giải phóng Đà Nẵng phải có kế hoạch bảo vệ Musée Cham (Bảo tàng Chăm - PV). Rồi sau ngày về tiếp quản Đà Nẵng không lâu, ông cũng có những chính sách can thiệp để giữ lại đô thị cổ Hội An, Mỹ Sơn không trở thành phế tích”.

Ảnh tư liệu về đồng chí Hồ Nghinh.

Ngay cả khi đang đánh giặc trong thế giằng co nhất, Hồ Nghinh đã nghĩ đến chuyện xây dựng đất nước. Ông mường tượng sự nghiệp ấy lớn lao lắm, vĩ đại lắm, nếu không thu phục nhân tâm, không dựa vào sức mạnh của toàn dân thì không dễ gì thắng được…

Trái tim soi đường

Nhiều câu chuyện hiện thực nhưng mang màu giai thoại được ghi chép thận trọng về cuộc đời và sự nghiệp của Hồ Nghinh. Ông Hà Phước Mai (Giám đốc Bảo tàng Tổng hợp TP.Đà Nẵng) đề dẫn: “Câu chuyện tôi kể về ông Hồ Nghinh có nhiều chi tiết đã được báo chí và sử sách ghi lại. Nhưng với tư cách là người có mặt công tác ở Hội An ngay từ những ngày đầu giải phóng, trực tiếp chứng kiến các sự việc và qua những nhân chứng, tôi ghi lại có đầu có đuôi những mẩu chuyện và chắc chắn một điều: Không có người dẫn đầu như ông Hồ Nghinh, Hội An đã không là di sản của ngày hôm nay”.

Một buổi chiều đầu năm 1976, khi chính quyền Hội An huy động hơn 500 người dân phát động ra quân bài trừ mê tín, dị đoan, phân công thành từng nhóm, chuẩn bị đến từng đình miếu để phá hủy, bất ngờ có “ông già” ăn mặc như một thường dân xuất hiện, yêu cầu người đứng đầu ra lệnh giải tán đám đông. Ngay lúc đó, “ông già” Hồ Nghinh tập hợp các vị đứng đầu chính quyền thị xã, hỏi: “Các anh định làm cách mạng văn hóa đấy à? Nên nhớ rằng, phải giữ gìn nguyên vẹn đình chùa, miếu mạo, bi ký, các sách vở văn tự cha ông để lại. Huy động cả trăm người với khí thế hừng hực thế này thì làm gì còn di tích đình, chùa nữa”. Rồi ông nhỏ nhẹ: “Các anh biết không, sau này đất nước phát triển, mở cửa giao thương thế giới, khách du lịch nước ngoài đến đây, các đình, chùa, miếu mạo và các cổ tích, nhà xưa kia sẽ lạ lẫm, hấp dẫn đối với du khách và là nguồn sinh lợi cho dân Hội An”.

Bí thư Tỉnh ủy Hồ Nghinh thời kỳ ở Hòn Tàu.

“Di sản” của Hồ Nghinh nằm giữa lòng nhân dân, gắn liền với từng vùng, từng địa phương không chỉ trong chiến đấu mà cả những ngày tháng hòa bình sau này. Từ Duy Xuyên, nơi chôn nhau cắt rốn đến Điện Phong – Điện Bàn, Hội An, Hòn Tàu, Đà Nẵng, Tam Kỳ… mỗi nơi đều in dấu ấn Hồ Nghinh. Nhà văn Nguyên Ngọc, người gắn bó nhiều với Hồ Nghinh, đến bây giờ khi nhắc lại vẫn còn cái cảm xúc ngỡ ngàng trước những quyết định, chủ trương của ông. Khi Đảng chủ trương phải bám trụ cho được trong lòng dân,  Hồ Nghinh đã đặt ra yêu cầu đưa bộ phận thường trực của Thường vụ Tỉnh ủy và chính bản thân ông về đứng ngay giữa Gò Nổi. Khi đó, Gò Nổi đang bị địch cày trắng, đánh phá khốc liệt ngày đêm. Theo nhà văn Nguyên Ngọc, lúc đó Hồ Nghinh đã nói: “Hiệu quả nhất lúc này là sự có mặt của mình tại chỗ. Tôi là Bí thư Tỉnh ủy, tôi đứng ngay giữa Gò Nổi thì ác liệt tới mấy cũng không bí thư huyện, bí thư xã nào dám bỏ đất mình mà chạy. Bí thư còn bám tại xã, thì không đảng viên nào bỏ dân ở từng thôn xóm. Đảng viên trong từng thôn xóm còn trụ lại thì dân sẽ trụ lại, địa bàn sẽ còn, phong trào sẽ còn. Đấy là việc quan trọng nhất cần làm lúc này”.

Trước đó, có chuyện Hồ Nghinh đề nghị cho nhà văn Nguyên Ngọc về Quảng Đà, thì Bí thư Khu ủy Võ Chí Công dứt khoát: “Xin ai thì được, có thể xin cả tiểu đoàn tăng cường, tuy khó đấy nhưng cũng có thể. Quảng Đà đang khó khăn ác liệt, để Nguyên Ngọc về đó sẽ bị nó “lượm” mất!”. Nhưng Hồ Nghinh cũng dứt khoát không kém: “Hồ Nghinh còn, Nguyên Ngọc còn”. Chính câu nói này đã theo nhà văn Nguyên Ngọc cho đến tận bây giờ. Nhà văn nói: “Có dịp gần anh qua suốt cuộc chiến tranh, và cùng tham gia làm đại biểu Quốc hội, mình càng thấm thía tấm lòng của anh Nghinh đối với trí thức – văn nghệ sĩ. Quý lắm, tình nghĩa lắm!”. Và không phải ngẫu nhiên mà chiến trường Quảng Đà khốc liệt nhất khu V lại là nơi có nhiều trí thức, văn nghệ sĩ tình nguyện xông pha trực tiếp tay bút tay súng. Trong số họ, nhiều người đã ngã xuống như Dương Thị Xuân Quý, Chu Cẩm Phong…

Những câu chuyện thấm đẫm tình người và khí phách của Hồ Nghinh, theo thời gian, đã đưa ông trở thành một “di sản tinh thần” giữa lòng nhân dân và đồng chí, đồng đội.

ANH TRÂM