Khôi phục nghề dệt thổ cẩm

Người Xê Đăng ở Quảng Nam sống tập trung tại các xã vùng cao huyện Nam Trà My. Đây là dân tộc có truyền thống dệt vải, nhất là nghề dệt thổ cẩm (dệt dồ) nổi tiếng từ xưa đến nay.

Khôi phục nghề dệt thổ cẩm truyền thống Xê Đăng. Ảnh: P.TRỊNH

Khôi phục

Bà Hồ Thị Kim Thiên, nghệ nhân ở xã Trà Linh (Nam Trà My) đã gắn bó với nghề dệt dồ hơn 30 năm qua, luôn trăn trở tìm cách khôi phục và duy trì nghề truyền thống của dân tộc mình. Ngay từ lúc nhỏ, cô bé Thiên đã được mẹ tập cho làm quen với kêvai (khung dệt), tập làm các kariêu, karuông, kaxa (các con thoi to, nhỏ) rồi học kéo sợi, phối màu, các họa tiết hoa văn để dệt nên những tấm dồ, tấm choàng, chiếc khố, áo váy... Tuy nhiên, nghề dệt dồ truyền thống của người Xê Đăng dưới chân núi Ngọc Linh có nguy cơ mai một, vì đại bộ phận những phụ nữ trẻ không được truyền nghề một cách bài bản. Năm 2006, huyện Nam Trà My triển khai chương trình khôi phục làng nghề dệt dồ tại địa phương, bà Thiên và những người dân địa phương có cơ hội “sống” với nghề truyền thống. Ngôi nhà của bà trở thành nơi truyền nghề cho lớp trẻ. Những lúc nông nhàn, những ngày mưa gió không lên rẫy được, nhiều phụ nữ trong bản lại tụ tập nhau dệt dồ. Người già dạy cho lớp trẻ, người có kinh nghiệm chỉ thêm cho người mới vào nghề, cả đàn ông và trẻ con cũng hào hứng tham gia. Theo bà Hồ Thị Kim Thiên, thu nhập của nghề dệt dồ tùy thuộc vào từng loại và giá trị của mỗi sản phẩm. Giá bán tại chỗ của mỗi sản phẩm 500 – 700 nghìn đồng. Tiền công mỗi ngày dệt khố, áo váy 40 – 45 nghìn đồng. “Trước đây, người già trong làng ai cũng biết dệt dồ, nhưng do chiến tranh nên ít người còn làm nghề. Nay được huyện quan tâm đầu tư khôi phục nên dân mình vui lắm, vì dệt dồ vừa giữ được nghề truyền thống vừa có thêm việc làm, tăng thu nhập cho các gia đình” - bà Thiên nói.

Từ năm 2006, chương trình dạy nghề dệt dồ được Phòng Công Thương huyện Nam Trà My triển khai tại 2 xã Trà Nam và Trà Linh, với 35 bộ khung dệt, thu hút hơn 40 chị em phụ nữ người địa phương tham gia học nghề. Huyện đã mời 10 nghệ nhân còn giữ được kỹ thuật dệt để dạy cho các học viên. Các sản phẩm được tập trung khôi phục và truyền nghề cho các học viên chủ yếu là tấm dồ, váy, khố, thổ cẩm và nhiều loại khăn choàng trên người. Để dệt hoàn thiện mỗi sản phẩm người thợ phải cần mẫn làm việc 3 - 4 ngày do công đoạn dệt các hoa văn và họa tiết tốn kém thời gian. Đối với các tấm dồ, hoa văn phải giống hệt như họa tiết vẽ trên cây nêu trong các lễ hội đâm trâu của người Xê Đăng. Thời gian đầu khôi phục, các sản phẩm dồ, thổ cẩm dệt ra được may thành những bộ trang phục truyền thống cho học sinh trường phổ thông dân tộc nội trú. Huyện cũng giao về cho các đội cồng chiêng thiết kế thành sắc phục mặc trong các ngày lễ hội nhằm phát huy nét đẹp văn hóa của người Xê Đăng, đồng thời quảng bá ra các địa phương khác trong các dịp lễ hội, các sự kiện của địa phương và trong nghệ thuật biểu diễn cồng chiêng.

Chủ động nguyên liệu và đầu ra

Ông Lê Ngọc Kích - Phó Chủ tịch UBND huyện Nam Trà My cho biết, chương trình khôi phục nghề dệt dồ của đồng bào Xê Đăng được đầu tư 120 triệu đồng mỗi năm. Ngoài những khung dệt nằm rải rác trong nhà dân, huyện đã khôi phục 15 tổ dệt dồ tại các xã Trà Linh và Trà Nam. UBND huyện hỗ trợ mỗi tổ 40 triệu đồng để mua sắm khung dệt, nguyên liệu và tổ chức hướng dẫn nghề dệt dồ cho phụ nữ. Dệt dồ có từ lâu đời ở địa phương, việc khôi phục vừa bảo tồn giá trị văn hóa đặc trưng của người Xê Đăng vừa tạo công ăn việc làm, tăng thu nhập cho các gia đình. Khôi phục và mở rộng làng nghề dệt dồ là chủ trương của huyện và là nguyện vọng chung của nhân dân, nhằm góp phần bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa của đồng bào.

Dệt thổ cẩm có thêm thu nhập cho phụ nữ.

Chủ trương đã có, người dân cũng phấn khởi với việc phát triển làng nghề truyền thống của dân tộc mình, nhưng khó khăn hiện nay vẫn là nguồn nguyên liệu và đầu ra cho sản phẩm. Giống bông địa phương làm nguyên liệu rất tốt, khi nhuộm sợi chỉ có màu đẹp, dệt sản phẩm bán được giá cao nhưng trồng thì trái nhỏ, năng suất thấp. Giá thành sản phẩm dệt dồ khá cao so với túi tiền của người dân trong huyện. Để giải quyết khó khăn về nguyên liệu, huyện Nam Trà My triển khai dự án thử nghiệm giống bông cho năng suất cao để chuyển giao kỹ thuật cho đồng bào gieo trồng trên diện rộng. Về đầu ra của sản phẩm nghề dệt dồ, từ năm học 2007 - 2008, huyện quyết định cấp kinh phí hỗ trợ 20 trường tiểu học và THCS may đồng phục cho hơn 6.000 học sinh ở các địa phương trong huyện. Những làng nghề dệt dồ dưới chân núi Ngọc Linh sẽ phát triển mạnh hơn, bền vững hơn khi mô hình tổ kinh tế hợp tác được triển khai. Việc giới thiệu sản phẩm nghề dệt và trang phục truyền thống của người Xê Đăng ở Hội An, Tam Kỳ, Đà Nẵng, Hà Nội, TP.Hồ Chí Minh... cũng được địa phương phối hợp với các ngành chức năng và các đối tác triển khai.

LÊ PHƯỚC LAN NHI