Khu thương mại tự do trước vận hội mới

Dự kiến quy mô của Khu thương mại tự do Đà Nẵng đến giai đoạn hoàn chỉnh hạ tầng và đồng bộ các khu chức năng khoảng 2.317ha, bao gồm vị trí lấn biển hơn 300ha; những vị trí không liền kề gắn kết với cảng biển Liên Chiểu và sân bay Đà Nẵng.

Trong giai đoạn 1 đến năm 2029, dự kiến tổng mức đầu tư khoảng 35.000 tỷ đồng. Giai đoạn 2 sau năm 2029, định hướng mở rộng tại các khu vực cảng Tiên Sa, khu vực tái thiết đô thị tại nhà ga đường sắt trong trung tâm thành phố…

Kỳ vọng cơ hội bứt phá

Theo UBND TP.Đà Nẵng, đây sẽ là khu thương mại tự do đầu tiên của Việt Nam, được tích hợp các chức năng logistics, cảng biển, sân bay, gắn với các hoạt động thương mại, dịch vụ, sản xuất và các chức năng phụ trợ khác. Khu thương mại tự do sẽ là cơ hội để nâng cao giá trị gia tăng của ngành du lịch, thương mại - dịch vụ vùng duyên hải miền Trung.

Theo Nghị quyết 136 ngày 26/6/2024 của Quốc hội, Khu thương mại tự do Đà Nẵng sẽ gắn với Cảng biển Liên Chiểu. Đây là khu chức năng, có ranh giới địa lý xác định, được thành lập để thực hiện thí điểm các cơ chế, chính sách nhằm mục tiêu thu hút đầu tư, tài chính, thương mại, du lịch và dịch vụ chất lượng cao.

Nhiều chuyên gia kinh tế cho rằng, một trong những yếu tố quan trọng để khu thương mại tự do hình thành và hoạt động hiệu quả là kết cấu hạ tầng đồng bộ và hiện đại sẽ giúp giảm chi phí lưu kho, rút ngắn thời gian vận chuyển và nâng cao năng lực cạnh tranh.

Trong văn bản kiến nghị các nội dung bổ sung vào Đề án sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh (hợp nhất tỉnh Quảng Nam và thành phố Đà Nẵng) của UBND tỉnh Quảng Nam, có đề xuất điều chỉnh vị trí xây dựng Khu thương mại tự do đang quy hoạch tại Đà Nẵng vào địa bàn huyện Núi Thành - khu vực có lợi thế phát triển logistics nhất hiện nay của Quảng Nam.

Nêu lý do đề xuất này, Chủ tịch UBND tỉnh Lê Văn Dũng cho biết, Chu Lai sẽ bứt phá mạnh hơn nếu được đầu tư một khu thương mại tự do gắn liền với định hướng phát triển sân bay Chu Lai theo Quyết định ngày 17/1/2023 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Quy hoạch tỉnh Quảng Nam thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 và Trung tâm logistics container Chu Lai đã được phê duyệt quy hoạch, đề xuất đầu tư cảng nước sâu trên 5 vạn tấn.

Giai đoạn này, Quảng Nam đang quyết tâm đầu tư Khu phi thuế quan gắn với sân bay Chu Lai với diện tích quy hoạch hơn 223,2ha, thuộc địa bàn thị trấn Núi Thành và hai xã Tam Quang, xã Tam Nghĩa (Núi Thành). Vị trí này giáp cảng biển, sân bay, đường cao tốc.

Chính quyền tỉnh kêu gọi các nhà đầu tư chiến lược vào đầu tư sân bay Chu Lai, nếu cộng sinh phát triển khu phi thuế quan, khu thương mại tự do, chắc chắn vùng đất cực nam của thành phố Đà Nẵng sau sáp nhập sẽ vươn mình mạnh mẽ.

Bài toán đầu tư

Tại hội nghị đối thoại doanh nghiệp trong lĩnh vực sản xuất, xuất nhập khẩu, logistics do UBND TP.Đà Nẵng tổ chức giữa tháng 4/2025, ông Trần Thanh Hải - Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) cho rằng, bây giờ là lúc phải xem xét lại Đề án thành lập khu thương mại tự do trong bối cảnh sáp nhập tỉnh Quảng Nam vào Đà Nẵng.

Bởi, với Đà Nẵng hiện nay, diện tích nhỏ hẹp, nhưng sẽ rất rộng lớn sau khi sáp nhập với Quảng Nam. “Khu thương mại tự do có nhất thiết phải đặt ở Đà Nẵng hiện nay, hay có thể đề xuất là khu vực Chu Lai của Quảng Nam có cảng biển, sân bay Chu Lai?” - ông Hải đặt vấn đề.

KTS.Hoàng Văn Sừ - nguyên Viện trưởng Viện Quy hoạch đô thị - nông thôn tỉnh Quảng Nam phân tích, khi đặt Khu thương mại tự do ở Đà Nẵng, điểm mạnh là vị trí siêu kết nối quốc tế gần cảng biển (Tiên Sa, Liên Chiểu), sân bay quốc tế Đà Nẵng, ga đường sắt trung tâm, trục cao tốc Bắc - Nam; đặt ở thành phố có thương hiệu quốc tế mạnh, nguồn nhân lực chất lượng cao, phù hợp cho trung tâm thương mại định hướng phát triển tài chính - logistics - công nghệ cao, AI...

“

Phương án tối ưu là đặt khu thương mại tự do tập trung vào lĩnh vực dịch vụ tài chính - công nghệ cao tại TP.Đà Nẵng (khu vực lấn biển với quy mô phù hợp, hạn chế tối đa ảnh hưởng môi trường hoặc trên khu đất các dự án đang bỏ hoang gần cảng Liên Chiểu). Đặt khu thương mại tự do cho lĩnh vực sản xuất – logistics tại Chu Lai, làm vệ tinh công nghiệp và hậu cần cho Khu thương mại tự do Đà Nẵng. Mô hình kết hợp này sẽ giúp tách biệt không gian chức năng dịch vụ và sản xuất; phân bố lại dân cư và lao động. Đồng thời giúp tối ưu hóa lợi thế địa lý và thương hiệu của từng vùng; giảm tải cho đô thị Đà Nẵng cũ vốn có dư địa hạn hẹp và hạ tầng đang quá tải”.

KTS. Hoàng Văn Sừ

Tuy nhiên, ông Hoàng Văn Sừ cũng nhìn nhận, quỹ đất Đà Nẵng hạn chế, phải mở rộng không gian bằng cách lấn biển, điều này làm tăng cao chi phí giải phóng mặt bằng, xây dựng hạ tầng, phức tạp về môi trường biển. Nhiều nguy cơ sẽ làm thay đổi dòng chảy sông - biển; phá hoại, xâm thực mạnh tại các cửa sông, cửa biển; đảo lộn hệ sinh thái vịnh Đà Nẵng. Một khi tập trung dân cư đông sẽ gây áp lực lên hệ thống giao thông, hạ tầng kỹ thuật, dịch vụ đô thị.

Trong khi đó, nếu đặt tại Khu kinh tế mở Chu Lai, theo ông Sừ, điểm cộng là có quỹ đất rộng, sẵn cơ sở hạ tầng công nghiệp, logistics, cảng biển, sân bay Chu Lai.

“Trung tâm thương mại tự do đặt ở Chu Lai sẽ dễ thu hút các ngành sản xuất, logistics, công nghiệp nhẹ, lắp ráp điện tử. Nơi đây đã có nền tảng khu phi thuế quan, khu logistics, sản xuất - lắp ráp ô tô…; lại gần Hành lang kinh tế Đông - Tây, kết nối ASEAN - Lào - Thái qua cửa khẩu Nam Giang. Tuy nhiên, đặt ở Chu Lai thương hiệu quốc tế yếu hơn Đà Nẵng, chưa được các nhà đầu tư tài chính, công nghệ cao ưu tiên…” - ông Sừ phân tích.

Nếu đặt khu thương mại tự do tại Chu Lai sẽ phát huy thế mạnh của sân bay Chu Lai, cảng biển Kỳ Hà và cảng Tam Hòa, sẽ kích hoạt mạnh mẽ cả vùng ven biển từ nam Thăng Bình kéo vào Tam Kỳ, Núi Thành, trở thành vùng công nghiệp công nghệ cao.