Kỳ cuối: Sâu hơn biển cả

(QNO) - Ngày nay, Khao lề thế lính Hoàng Sa không còn là lễ của riêng Lý Sơn mà đã lan tỏa và trở thành tiềm thức của người Việt…

Ra đi từ mái đình làng

Quần đảo Hoàng Sa có khoảng cách gần đảo Lý Sơn nhất so với các nơi khác. Có lẽ vì vậy mà ngay từ thời chúa Nguyễn, Hải đội Hoàng Sa được thành lập và sau này kiêm quản Trường Sa. Với nòng cốt là những trai tráng đảo Lý Sơn, hằng năm vào khoảng tháng Hai, tháng Ba âm lịch, tại đình làng An Vĩnh, họ giong thuyền ra Hoàng Sa làm nhiệm vụ. Trước là nhặt các sản vật trên đảo cùng nhiều cổ vật từ các tàu buôn phương Tây bị đắm trôi vào Hoàng Sa về dâng vua, sau là đo đạc hải trình, dựng miếu, đo vẽ bản đồ, cắm mốc chủ quyền trên quần đảo Hoàng Sa. Đội hùng binh này hoạt động cho tới thời Tây Sơn.

Âm Linh tự, nơi gìn giữ những ngôi mộ chiêu hồn người lính Hoàng Sa. Ảnh: XUÂN KHÁNH

Với khoảng cách gần 200 hải lý, trong điều kiện biển lặng sóng êm phải mất ít nhất ba ngày đội thủy binh mới đến được Hoàng Sa. Ngày ấy phương tiện thô sơ, chỉ là những chiếc thuyền nan mỏng manh trước sóng biển nên phần lớn trai làng đều ở lại nơi biển mẹ. Vì lẽ đó mà trong nghi thức tiễn các chàng trai lên đường làm nhiệm vụ, người dân Lý Sơn còn thực hiện thêm lễ “hai trong một”, vừa “thế” và vừa “tế” ngay cả khi họ còn sống.

Cụ Võ Hiển Đạt (thôn Đông, An Vĩnh), giải thích: “Thế” tức là những chàng trai này sẽ thay đội quân ra đi từ năm trước để tiếp tục nhiệm vụ. Còn “tế” ở đây là tế lúc họ còn sống, vì hầu như ai cũng biết rằng có đi mà không có về…”. Cho nên khi đi, những binh phu ngoài lương thực còn mang theo bảy sợi dây mây, bảy nẹp tre, một đôi chiếu và tấm thẻ bài được khắc tên họ, bản quán với hy vọng khi trôi vào đất liền, người thân sẽ tìm được tung tích.

Tháng 4.2010, hàng ngàn người dân cùng với khoảng 1.000 tăng ni phật tử long trọng rước bài vị của đội thủy binh về đình làng An Vĩnh từ Âm Linh Tự (thôn Đông, An Vĩnh). Chúng tôi vẫn còn nhớ như in câu nói đầy cảm động của cụ Đạt vào dịp đó: “Vậy là tốt rồi. Cuối cùng thì ông bà cũng đã về lại nơi mình ra đi. Chắc là các cụ vui lắm, mấy trăm năm rồi còn gì”. Rồi không ai bảo ai, những “già đảo” này tiếp tục đưa chúng tôi vào những trang sử hào hùng. Ngày đó, tuy người lính đã chuẩn bị rất kỹ cho… cái chết của mình nhưng hầu như rất ít xác của người lính thủy bình dạt về đảo, nên người dân mới làm hình nhân và xây mộ chiêu hồn cho họ.

Pháp sư Võ Văn Toại từng chuyên nặn hình nhân cho biết: “Những hình nhân bằng đất sét sẽ thay thế thân xác những người lính nơi biển cả. Việc làm này không ngoài mục đích an ủi họ và người thân trước mất mác”. Âm Linh Tự chính là nơi “lưu giữ” vong hồn cũng như những ngôi mộ gió của người lính Hoàng Sa và trở thành nơi tổ chức lễ Khao lề thế lính Hoàng Sa hàng trăm năm qua. Mãi cho đến 5 năm trước, khi đình làng An Vĩnh được xây mới, các tộc họ trên đảo bàn nhau xin được rước bài vị và vong linh của đội thủy binh về. Tuy vậy, trong ngày đại lễ này, bao giờ người ta cũng dành cho Âm Linh Tự mâm cỗ trang trọng dù ngày lễ Khao lề được tổ chức ở đình làng An Vĩnh.

Tri ân

Lễ Khao lề thế lính Hoàng Sa đã trở thành tiềm thức của người Việt. Ảnh: X.KHÁNH

Sáng ngày 4.5, tức 16.3 Âm lịch, huyện đảo Lý Sơn tổ chức lễ Khao lề thế lính Hoàng Sa nhằm tri ân Hải đội Hoàng Sa kiêm quản Bắc Hải. Ông Nguyễn Điềm - người nằm trong ban Khánh tiết của buổi lễ cho biết: “Trước ngày diễn ra lễ chính, mọi công tác chuẩn bị lễ vật đã được Ban khánh tiết phân công cho các chi họ chuẩn bị đầy đủ. Các tộc họ phải tươm tất đất hương hỏa, ghe thuyền, trầu, rượu, vàng mã, thịt heo, xôi chè. Bắt buộc phải có: một con gà, một con cá nướng, một con cua, một món gỏi cá nhám. Ngoài ra, đàn lễ còn có: muối, gạo, củi, mắm, nồi niêu…, là những thứ mà lính Hoàng Sa phải mang theo trên thuyền”.

Bắt đầu cúng tế trước ngày lễ chính ba ngày, nhưng lễ vật lúc này chỉ có trầu rượu, hoa quả. Trong ba ngày này mọi lễ vật được tiếp tục chuẩn bị, như làm thuyền lễ và bài vị. Sau khi lễ hiến tế ông bà trong ngôi đình xong, đến khoảng 9 giờ 30 phút sáng ngày lễ chính, chiêng trống được gióng lên báo hiệu cho bà con tộc họ đến giờ làm lễ yết. Lễ tế lính Hoàng Sa được làm long trọng trước sân đình làng An Vĩnh do trưởng ban khánh tiết thực hiện và điều khiển. Sau khi làm lễ xong, đội thả thuyền gồm mười nam thanh niên của làng An Vĩnh, trong trang phục thuyền đua bắt đầu rước thuyền từ sân đình làng xuống biển và thả thuyền.

Tiến sĩ Nguyễn Đăng Vũ - Giám đốc Sở VH-TT&DL Quảng Ngãi, trao đổi: “Lễ Khao lề thế lính Hoàng Sa là một nghi lễ đầy tính nhân văn và hiện không còn riêng của người Lý Sơn nữa mà trở thành tiềm thức của người dân Việt. Việc tổ chức lễ tại đình làng An Vĩnh như sự trở về của bậc tiền nhân, làm ấm lòng người những người con xứ đảo”.

XUÂN KHÁNH