Kỹ năng biên tập ngoài biên tập

Đó là chương trình Văn hóa văn nghệ 30 phút vào chiều Chủ nhật, chương trình Văn học nghệ thuật 30 phút vào chiều thứ Tư và chương trình Vì trẻ thơ 15 phút vào sáng thứ Bảy. Để có đủ bài vở phát sóng hàng tuần cho mấy chương trình này, ngoài việc thường xuyên bám các cơ quan, như: Hội Văn học nghệ thuật tỉnh, Sở Văn hóa Thông tin, Sở Giáo dục Đào tạo, Ủy ban Bảo vệ chăm sóc Trẻ em tỉnh, Trung tâm Văn hóa, Thư viện tỉnh, Đoàn ca múa nhạc; rồi phòng văn hóa thông tin các huyện, các câu lạc bộ thơ nhạc, dân ca tuồng cổ ở cơ sở..., tôi còn đặt bài theo mỗi chủ đề với các nhà văn, nhà thơ, nhà sưu tầm nghiên cứu, nhà nhiếp ảnh, họa sĩ, nhạc sĩ, nghệ nhân, nhà giáo... cùng nhiều cộng tác viên gần xa.

Trong mấy chương trình hàng tuần được phân công lúc ấy, Văn học nghệ thuật là chương trình cho tôi nhiều cảm xúc nhất. Bởi trong thời kỳ tỉnh vừa tái lập, nhiều văn nghệ sĩ trung ương ghé về thăm thú địa phương. Chúng tôi có dịp tiếp xúc phỏng vấn, giới thiệu nhiều nhân vật như các nhà văn, nhà thơ: Vũ Tú Nam, Nguyễn Đình Thi, Nguyên Ngọc, Võ Hồng, Cao Duy Thảo, Thanh Quế, Giang Nam, Thu Bồn, Nguyễn Duy, Nguyên Hồ... rồi những nhạc sĩ: Phạm Tuyên, Doãn Nho, Lư Nhất Vũ, Thế Song, Trương Tuyết Mai, Kpa Ylăng... Nhưng nòng cốt thường xuyên cho các chương trình nêu trên được sung mãn, kịp thời vẫn là lực lượng cộng tác viên tại chỗ. Và để đội ngũ cộng tác viên nòng cốt gắn bó với chương trình, hàng tháng, hàng quý ban biên tập còn tổ chức họp mặt câu lạc bộ, hầu hết là giới văn nghệ sĩ.

Mấy năm sau tôi được cử ra Hà Nội học khóa biên tập viên ở Trường Viết văn Nguyễn Du. Tại đây, các thầy Tô Hoài, Nguyễn Khoa Điềm, Từ Sơn, Lữ Huy Nguyên, Trần Hoàn, Trúc Thông... đều cho biết, công tác “biên tập ngoài biên tập” rất cần thiết. Tức phải tạo cảm hứng cho người khác để họ sáng tạo tác phẩm cộng tác với mình. Hóa ra từ lâu mình đã chủ động làm nhưng chưa biết gọi tên. Bởi biên tập văn hóa văn nghệ của đài không phải thụ động chờ đến khi nào có tác phẩm thì biên tập, mà phải năng động săn lùng, giao lưu, “đặt hàng”, kích thích sự sáng tạo văn nghệ sĩ nên khi có tác phẩm tốt họ sẽ ưu tiên trao cho mình sử dụng. Việc này rất tốn kém thời gian, đôi khi thiệt thòi cả vật chất cho người biên tập, nếu không say nghề, mê nghề khó vượt qua. Vui nhất là khi xây dựng được đội ngũ cộng tác viên văn hóa văn nghệ nòng cốt cho đài. Có người trước đây thi thoảng mới viết, khi có người đặt hàng, hối thúc lại thêm động lực viết được nhiều bài tốt; số khác ngại cầm bút đã mạnh dạn viết...

Trong biên tập sử dụng bài vở, đôi lúc phải “đương đầu” với số ít cộng tác viên chưa hiểu hết công việc của người trong cuộc, mặt nặng mày nhẹ khi chương trình không (hoặc chưa) sử dụng bài mình. Thi thoảng cũng có thính giả chưa kịp nghe, hiểu tường tận bài phát, bài viết hoặc hiểu lệch nội dung đã vội quy chụp. Có bài vở chưa hay nhưng áp lực từ trên ấn xuống, lại có sáng tác tốt từ dưới gửi lên song bối cảnh, thời điểm không phù hợp. Tất cả tình huống này đều đặt người “làm dâu trăm họ” khó xử, đi cũng dở ở cũng chẳng xong, không khéo léo dễ lâm vào cảnh “ân oán giang hồ” nơi ngòi bút biên tập...