Ký ức Đà thành - Kỳ 2: Ra biển Thanh Bình

Như đã nói, Rue Edouard de L’Horlet tức đường Khải Định rồi Ông Ích Khiêm ngày nay là con đường dẫn thẳng ra biển Thanh Bình. Con đường này qua những ngã tư Lê Duẩn (trước là Pigneau de Béhaine thời Pháp rồi Thống Nhất thời Việt Nam cộng hòa), Hải Phòng (tức Nguyễn Hoàng cũ), Quang Trung (đại lộ Boulevard Clémenceau)… cũng có nhiều điều đáng nhớ đối với lịch sử phát triển của Đà Nẵng.

Ngã tư Thống Nhất và nhà thờ Tin lành

Con đường Thống Nhất trước năm 1950 mang tên Pigneau de Béhaine (Bá Đa Lộc), một vị giáo sĩ người pháp. Theo chính sử, ông này là người từng thay chúa Nguyễn Ánh ký hiệp ước Versailles năm 1779 với triều đình Louis XVI. Hiệp ước này gồm có 10 khoản, nội dung chính là về việc vua Pháp viện trợ cho Nguyễn Ánh 4 chiếc tàu chiến cùng 1.600 lính bộ binh, pháo binh và lính gốc Phi cùng các phương tiện trang bị vũ khí tương ứng. Ngược lại, Nguyễn Ánh chấp thuận nhường cửa biển Đà Nẵng và quần đảo Côn Lôn cho Pháp, cho phép người Pháp được quyền tự do buôn bán và kiểm soát thương mại của người nước ngoài ở Việt Nam, cung cấp lương thực và quân nhu thiết yếu cho Pháp khi có chiến tranh ở khu vực Viễn Đông.

Cha tôi kể, bên cạnh ngã tư Thống Nhất và Khải Định gần nhà thờ Tin lành có một cái giếng gạch cũ đã trở thành địa danh trong một thời gian dài là ngã tư Giếng Bể. Không biết nó là giếng Chàm hay giếng Việt và người ta đã đập bỏ từ bao giờ. Nhưng nhà thờ Tin lành thì có lẽ gắn liền với nhiều sự kiện của Đà Nẵng… Một người bạn của tôi theo đạo Tin lành kể rằng, năm 1902, Bonnet đến Tourane  để thành lập cơ sở phân phối kinh Tân Ước và các sách Phúc âm chữ Hán trong tỉnh Quảng Nam, mười năm sau những nhà truyền giáo thuộc Hội Truyền giáo Phúc âm Liên hiệp là Jaffray cùng Paul M. Hosler đặt chân đến Tourane để thiết lập cơ sở truyền giáo tại đây. Tháng 9 năm 1921, Trường Kinh thánh Đà Nẵng được thành lập và Hội đồng Tổng Liên hội Tin lành tổ chức tại Đà Nẵng trước Đệ nhị thế chiến đã góp phần phát triển đạo Tin lành ở Việt Nam lên 1,5 triệu tín đồ như hiện nay… Và mỗi lần đi qua con đường này, đứng trước ngôi nhà thờ này, tôi không thể không nhớ đến một nhà văn Quảng Nam nổi tiếng đã cùng với vợ chồng Cadman, nhà truyền giáo người Mỹ từng miệt mài trong nhiều năm để dịch Kinh thánh ra tiếng Việt từ ngày chữ Quốc ngữ còn non yếu, mà ngày nay vẫn còn được sử dụng, cụ Phan Khôi, một “Ngự sử trên văn đàn Việt” như người ta từng xưng tụng!

Nhà thờ Tin lành Đà Nẵng được tôn tạo bề thế như hiện nay trên đoạn đường này là một bằng chứng cho thấy những hoạt động tôn giáo ở Đà Nẵng đã rất thoải mái và tôn trọng như các tôn giáo khác, ít nhất là từ 20 năm đổi mới trở lại đây!

Bãi biển Thanh Bình

Năm 12 tuổi, tôi từng đi bốc gạch ngói trên những chuyến xe tải chạy từ Thanh Quýt ra Đà Nẵng cùng với những người lớn tuổi vào dịp nghỉ hè. Giao hàng xong, trời đã tối. Xe chạy một mạch ra bãi biển Thanh Bình, tấp vào khoảng đất rộng trồng dương liễu để hóng gió và ngủ lại cho đến sáng hôm sau…
Bãi biển lúc đó vắng lặng, nghe vị biển trong tiếng gió vi vu thổi qua những hàng dương liễu tạo ra một âm thanh mới lạ, hấp dẫn mà sống ở thôn quê đâu bao giờ có được. Ngoài xa kia là đầm Long Loan, Vũng Thùng, là Đệ nhất hùng quan Hải Vân, là cửa Hàn bỗng trở nên huyền bí đối với trí óc non nớt của một đứa trẻ vừa học xong tiểu học như tôi. May ra. Lúc đó tôi có biết những câu ca dao “Tai nghe súng nổ cái đùng/ Mới hay Tây lại Vũng Thùng hôm qua…” mà những người phụ nữ nông thôn vẫn từng hát ru em. Để sau này hiểu thêm về những trận chiến khốc liệt của nghĩa binh Lê Đình Lý, Nguyễn Tri Phương, biết thêm về đồi hài cốt của liên quân Pháp - Y Pha Nho (Tây Ban Nha) còn bỏ lại sau những năm 1858 - 1860.

Đứng trên bãi biển Thanh Bình hồi đó, tôi vẫn không hết ngạc nhiên bởi ánh sáng từ những bóng đèn tròn chao nghiêng trong gió giữa công viên, rồi bị cuốn hút vào những người phụ nữ, tay xách đèn dầu, tay bưng mủng hàng, cất tiếng rao lanh lảnh: hột…vịt…lộn…đây…! Ngửi, nghe, nhìn những cảnh vật phố phường đầu đời của tôi là trên bãi biển này. Rồi sau đó, chìm vào giấc ngủ trên thùng xe lúc nào không hay… Để rồi, nhiều thập niên sau, tôi lại nhiều lần ra bãi biển Thanh Bình, cùng với các nhà văn xứ Quảng ngồi nói chuyện bể dâu. Nhà văn Cung Tích Biền đọc thơ Đường và nói chuyện thư pháp, nhà nghiên cứu Trương Duy Hy nói về những dự án văn học mà ông đang ấp ủ ở tuổi ngoài cổ lai hy! Lại nhớ những lần cùng Vũ Hữu Định, Hoàng Trọng Dũng, Phạm Phú Hải, Đoàn Huy Giao… cùng những anh em văn nghệ Đà Nẵng cụng ly trước thềm biển. Lại nhớ những nữ sĩ Phan Thị  Thanh  Nhàn, Ngô Thị Kim Cúc cùng tôi chân trần trên bãi tắm Thanh Bình một sớm mai yên ả và đọc thơ tình sau chiến tranh…

Bây giờ con đường Nguyễn Tất Thành thênh thang vẽ ra một cung biển dài mấy chục cây số từ phía cầu Thuận Phước lên Phú Lộc rồi Xuân Thiều, Nam Ô, lên tận đèo  Hải Vân từ sau đổi mới, với những nhà hàng, khách sạn sang trọng rực sáng ánh đèn nhiều màu sắc từng đêm. Rồi mai mốt đây một khu đô thị mới hình “mặt trăng” sẽ xuất hiện, nghe nói có cả sân golf, rạp hát… Cung đường hiện đại nhưng đã vô tình lấy mất của tôi hình ảnh một Thanh Bình của ký ức, vô tình xóa mất dấu vết một bãi biển mang tên Redbeach mà năm 1965, những chiếc tàu há mồm lần đầu tiên chở các đơn vị thủy quân lục chiến Hoa kỳ đặt chân vào một cuộc chiến thảm khốc nhất Đông Dương!

Đường dẫn tôi ra bãi biển Thanh Bình suốt hơn 50 năm qua, hóa ra lại là con đường bao hàm cả không gian và thời gian của đổi thay, của bao người Đà Nẵng…

TRƯƠNG ĐIỆN THẮNG