Làng khuyến học

(QNO) - Thanh Quýt là một làng cổ được ghi trong Ô châu cận lục giữa thế kỷ 16, nằm gọn trong xã Điện Thắng Trung, Điện Bàn ngày nay, thuộc dạng “nhất xã nhất làng”. Sáu xóm cũ của làng nay trở thành 6 thôn và đều lấy tên Thanh Quýt làm gốc, từ Thanh Quýt 1 đến Thanh Quýt 6. Nhờ đó, mà lịch sử, văn hóa, phong tục lẫn dân cư đều thuần nhất. Từ mấy trăm năm trước, đại diện 7 tộc họ lớn đã đứng ra xây dựng chùa làng, đình làng làm các cơ sở tín ngưỡng và sinh hoạt cộng đồng. Các vị tiền hiền của 7 tộc lớn đều được sắc phong và thờ ở đình làng, bên cạnh thần Thanh hoàng bổn cảnh. Đình làng từ xưa cũng là nơi sinh hoạt cộng đồng, chỗ để con em các tộc đến học tập. Làng còn dành riêng nhiều mẫu ruộng cho công việc khuyến học, gọi là “học điền”…

Chi hội Khuyến học tộc Nguyễn Hữu khen thưởng học sinh, sinh viên. Ảnh: T.Đ.T

Truyền thống ấy được duy trì qua nhiều thế hệ. Do vậy từ trong lịch sử, hậu duệ của các tộc như Nguyễn Hữu, Lê Tự, Trương Công, Nguyễn Văn… đều có nhiều người học giỏi, ra làm quan dưới các triều đại phong kiến, nhiều người học giỏi không ra làm quan thì đi theo các phong trào Cần vương kháng chiến từ thời các cụ Trần Cao Vân, Hường Hiệu, Trần Văn Dư… cho đến cuộc chiến tranh thống nhất đất nước sau này… Nhiều cụ Tú ở lại quê nhà mở lớp dạy học ở đình làng. Nhờ vậy, cả làng đã có nhiều tấm gương học giỏi, đỗ cao như ở tộc Trương có lưỡng bộ Thượng thư Trương Công Hy thời các chúa Nguyễn và Tây Sơn, thủ khoa trường Thông ngôn Đông Dương Trương Công Diệp, thạc sĩ Trương Công Cừu từ Pháp về thành lập và làm khoa trưởng Đại học Văn khoa Sài Gòn. Tộc Lê thì có các nhà giáo toán học Lê Tự Hỷ sinh ra giáo sư - tiến sĩ Lê Tự Quốc Thắng, tiến sĩ hóa học - nhà giáo Lê Tự Hải. Tộc Nguyễn Hữu có anh em bác sĩ Nguyễn Hữu Phùng, Nguyễn Hữu Tùng từng sáng lập hệ thống bệnh viện Hoàn Mỹ… Đó là chưa kể nhiều hậu duệ của các tộc nay là giáo sư, tiến sĩ đang giảng dạy tại các đại học Hoa Kỳ, Pháp…

Việc học và tôn vinh sự nghiệp học hành luôn chảy trong ý thức từng tộc họ, từng con cháu thành viên và được chính quyền địa phương cổ súy. Từ hơn 10 năm nay, Thanh Quýt là làng (trong chung một xã Điện Thắng Trung) đã có 4 cấp khuyến học từ xã xuống thôn đến các tộc họ và trường học trên địa bàn. Có lẽ đây là một địa phương hiếm có thành lập hệ thống khuyến học như trên và hoạt động đều đặn. Mô hình này đặc biệt có hiệu quả nhờ sự tham gia của từng cộng đồng, tộc học với sự góp sức của các mạnh thường quân, các trí thức, doanh nhân trong làng. Tộc Nguyễn Hữu có vai trò của doanh nhân Nguyễn Hữu Minh từ TP.Hồ Chí Minh; tộc Lê Tự có vai trò của doanh nhân Lê Tự Kiện; tộc Trương Công có vai trò của cụ Trương Công Bái và các con là doanh nhân từ Đà Nẵng; tộc Nguyễn Văn có vai trò của nhà giáo Nguyễn Văn Đoàn… Những đầu tàu này đã đóng góp hàng chục, hàng trăm triệu đồng mỗi năm cho khuyến học các cấp. Nhiều con cháu các tộc đang làm ăn sinh sống tại TP.Hồ Chí Minh, Hoa Kỳ, Úc châu, Pháp… cũng đã hướng về nguồn cội tham gia hoạt động của quỹ khuyến học mỗi tộc, mỗi thôn. Tại địa phương, tuy mỗi hộ nông nghiệp chỉ đóng góp 50 - 100 nghìn đồng vào quỹ, nhưng đều được ghi nhận trong công sức chung. Tất cả tạo ra một sức mạnh tổng hợp đưa cả làng trở thành “Làng khuyến học”.

Tộc Trương Công khen thưởng học sinh, sinh viên đạt thành tích trong học tập. Ảnh: T.Đ.T

Hôm qua 27.8, tại từ đường 4 tộc Trương Công, Nguyễn Hữu, Nguyễn Văn, Lê Tự đã đồng loạt tổ chức lễ tuyên dương học sinh giỏi các cấp, các tân sinh viên đỗ đại học, học sinh đoạt giải quốc gia, giải tỉnh… với phần thưởng mỗi cháu đậu đại học ít nhất là 1 triệu đồng, nhiều nhất 5 triệu đồng tùy theo quỹ của mỗi tộc. Riêng tộc Trương Công Thanh Quýt năm nay có 23 cháu đậu đại học, 2 cháu đoạt giải thưởng quốc gia và hơn 120 cháu là học sinh giỏi các cấp. Quỹ khuyến học của tộc và sự hỗ trợ của gia đình cụ Trương Công Bái đã thưởng mỗi cháu 5 triệu đồng. Tổng chi của quỹ khuyến học tộc năm nay lên đến 180 triệu đồng, như biểu hiện của một năm bội thu về khuyến học!

Cả làng làm khuyến học! Các tộc họ và mỗi gia đình, thôn xóm ở Thanh Quýt năm nào cũng vậy, cứ đến gần năm học mới lại xôn xao chuyện khuyến học khuyến tài suốt hơn mười năm qua. Những nụ cười rạng rỡ và tấm lòng thành kính của các tân sinh viên khi bước vào từ đường của mỗi tộc họ để báo công với tổ tiên vào những ngày này như thắp sáng lên niềm tin vào những thế hệ tương lai…

TRƯƠNG ĐIỆN THẮNG