Lịch sử lập hiến Việt Nam - những chặng đường phát triển (tiếp theo và hết)

Hiến pháp năm 1980

Để sửa đổi Hiến pháp năm 1959, Quốc hội đã thành lập Ủy ban Dự thảo Hiến pháp do đồng chí Trường Chinh là Chủ tịch Ủy ban Thường vụ Quốc hội lúc bấy giờ làm Trưởng ban. Ủy ban Dự thảo đã dựa trên tinh thần chỉ đạo tại Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IV, cùng với các kinh nghiệm quý báu của hơn 30 năm xây dựng và củng cố chính quyền dân chủ nhân dân, kinh nghiệm phong phú về xây dựng và thi hành Hiến pháp năm 1946, 1959, bên cạnh đó có tham khảo kinh nghiệm xây dựng và thi hành Hiến pháp của một số nước xã hội chủ nghĩa anh em.

Hiến pháp 1980 được Quốc hội khóa VI, kỳ họp thứ 7 thông qua ngày 18.12.1980. Hiến pháp năm 1980 là Tuyên ngôn của Nhà nước chuyên chính vô sản dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, Hiến pháp của thời kỳ xây dựng chủ nghĩa xã hội trên phạm vi cả nước.

Sau 10 năm thi hành Hiến pháp năm 1980, đầu những năm 1990, khái niệm “Nhà nước pháp quyền” chính thức được đề cập trong Hội nghị lần thứ 2 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa VII (ngày 25.11.1991), đồng thời Đảng đã bàn bạc về việc sửa đổi Hiến pháp năm 1980. Đại hội toàn quốc lần thứ X của Đảng Cộng sản Việt Nam đã chính thức khẳng định: “Nhà nước ta là Nhà nước Pháp quyền xã hội chủ nghĩa, trên nguyên tắc tất cả quyền lực nhà nước đều thuộc về nhân dân”.

Hiến pháp năm 1992

Hiến pháp năm 1980 sau một thập kỷ được ban hành đã trở nên không phù hợp với tình hình thế giới, với những chủ trương đổi mới kinh tế của Đảng. Chính vì vậy, ngày 15.4.1992, tại Kỳ họp thứ 11, Quốc hội khóa VII, đã thông qua bản Hiến pháp mới (Hiến pháp năm 1992). Đây là sự thể chế hóa đường lối phát triển đất nước trong giai đoạn mới, đồng thời tạo cơ sở pháp lý cho việc đẩy mạnh sự nghiệp đổi mới đồng bộ và toàn diện trên mọi lĩnh vực. Bên cạnh nhiệm vụ trọng tâm là đổi mới kinh tế, từ cơ chế kế hoạch hóa, tập trung bao cấp sang cơ chế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Hiến pháp năm 1992 rất chú trọng đổi mới hệ thống chính trị, thực hiện các quyền tự do, dân chủ của công dân; cải cách bộ máy nhà nước với sự phân định 3 quyền: lập pháp, hành pháp và tư pháp một cách rõ ràng, từng bước xây dựng nhà nước pháp quyền Việt Nam thực sự là của dân, do dân và vì dân.

Dự thảo sửa đổi, bổ sung Hiến pháp năm 1992 bổ sung nhiều điều khoản quy định cụ thể về quyền con người.

Cùng với sự vận động và phát triển mạnh mẽ của đất nước, một số quy định của Hiến pháp năm 1992 đã trở nên lạc hậu, không còn phù hợp, một số quy định đã trở thành những lực cản cho thực tế phát triển của đất nước.

Tại Đại hội toàn quốc của Đảng lần thứ IX, Báo cáo Chính trị của Ban Chấp hành Trung ương đã xác định: “Khẩn trương nghiên cứu đề nghị Quốc hội sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 1992 phù hợp với tình hình mới”, mà trọng tâm của việc sửa đổi lần này là các quy định về bộ máy nhà nước.

Trên tinh thần đó, ngày 25.12.2001, tại Kỳ họp thứ 11, Quốc hội Khóa X đã chính thức thông qua Nghị quyết số 51/2001/QH10 sửa đổi, bổ sung 23 Điều của Hiến pháp năm 1992.

Hiến pháp năm 1992 là Hiến pháp của thời kỳ đầu đổi mới đất nước, đến nay đất nước ta đã có nhiều thay đổi và bối cảnh quốc tế đang có những diễn biến sâu sắc và phức tạp. Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011), Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2011 - 2020, Báo cáo chính trị Đại hội đại biểu toàn quốc lần XI của Đảng, trên cơ sở tổng kết sâu sắc thực tiễn lý luận 25 năm đổi mới đã xác định rõ mục tiêu, định hướng phát triển toàn diện, bền vững của đất nước trong giai đoạn mới nhằm xây dựng nước Việt Nam xã hội chủ nghĩa dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Vì vậy, việc nghiên cứu sửa đổi, bổ sung Hiến pháp năm 1992 cho phù hợp với tình hình mới là hết sức cần thiết và quan trọng.

Sửa đổi, bổ sung toàn diện

Việc sửa đổi, bổ sung Hiến pháp 1992 nhằm thể chế hóa kịp thời đường lối, các chủ trương, chính sách lớn của Đảng được xác định trong Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011) và các văn kiện khác của Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng. Trong đó có nhiều nội dung quan trọng như: đẩy mạnh xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo; xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; các vấn đề về văn hóa, giáo dục, khoa học, công nghệ; quyền, nghĩa vụ cơ bản của công dân; bảo vệ Tổ quốc; phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa và sức mạnh đại đoàn kết toàn dân; phát huy tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc, sức mạnh đại đoàn kết toàn dân, phấn đấu xây dựng nước ta trở thành nước công nghiệp hiện đại, theo định hướng xã hội chủ nghĩa.

Dự thảo sửa đổi, bổ sung Hiến pháp năm 1992 gồm 11 Chương với 124 Điều. Có thể nói đây là lần sửa đổi bổ sung toàn diện nhất, cơ bản nhất, bảo đảm các quy định của Hiến pháp, đúng tầm là đạo luật cơ bản, có tính ổn định lâu dài.

Để phát huy quyền làm chủ, trách nhiệm của toàn thể nhân dân đối với việc xây dựng và thi hành Hiến pháp; huy động trí tuệ, tâm huyết của nhân dân và tạo sự đồng thuận của nhân dân trong việc xây dựng Hiến pháp, để Hiến pháp thể hiện đầy đủ ý chí, nguyện vọng của nhân dân; Quốc hội kêu gọi đồng bào, cán bộ, chiến sĩ cả nước, người Việt Nam định cư ở nước ngoài hưởng ứng và tích cực tham gia đóng góp ý kiến xây dựng bản Hiến pháp, thể hiện đầy đủ ý chí, nguyện vọng của nhân dân, đáp ứng yêu cầu xây dựng, phát triển và bảo vệ Tổ quốc trong thời kỳ mới.

Lê Phước Thanh
(Chủ tịch UBND tỉnh,Trưởng đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Quảng Nam)