Mắt ảnh của nghệ sĩ Lê Vấn

Những ngày cuối năm, người đàn ông vừa bước qua ngưỡng tuổi 70 cuộc đời vẫn cứ chọn lang thang ở các miền quê xứ Quảng. Dường như ông chỉ gắn chặt đời ảnh của mình với đất quê nhà, cùng hình ảnh những đàn bà lam lũ gánh gồng, những đàn ông lành hiền loay hoay giữ lấy lệ làng... đã thành nghiệp của Lê Vấn.

Kho ảnh về xứ Quảng

Nhắc đến ảnh Lê Vấn, tự khắc những hình dung về cánh đồng lúa trĩu vàng xứ Quảng với gương mặt lấp lánh vui của nhà nông mùa thu hoạch, một ông lão râu tóc phơ phất giữa cuộc cờ một mình dưới cội mai vàng... Những hình ảnh in sâu trong đầu với cảm giác của bình an, hiền lành. 

Ảnh của Lê Vấn, càng nhìn lâu, ngẫm sâu, càng thấy như có dư âm da diết của những hồi tưởng về ngày đã qua, đã xa. Ai dân xứ Quảng chưa từng đi trẩy hội Lệ Bà sông Thu? Để một bữa nọ vô tình nhìn lại những bộ ảnh về lễ hội sông nước Thu Bồn mà Lê Vấn giữ gìn qua từng năm, mới thấy những bức ảnh thật ra là cả một nỗi niềm. Một nỗi buồn chân thành về mất mát, mà phải là người tinh ý, mới đủ dụng công qua từng năm để kể xuyên suốt về những đổi thay của cuộc hội này.

Ngày giêng hai của nhiều năm trước, Lệ Bà Thu Bồn trong kho ảnh Lê Vấn là sự chỉn chu ăn vận của người trẩy hội, là những cuộc cờ người, cho chữ trong hội, là lễ rước sắc, rước nước quy tụ người của cả vùng sông nước Thu Bồn.

Ảnh của Lê Vấn cũng trở thành tư liệu quý giá để góp phần hoàn chỉnh bộ hồ sơ di sản cấp quốc gia cho lệ làng này. Để những năm sau, cuộc hội chỉ là sự phô bày của tín ngưỡng bái vọng, dâng hương. Là cảm nhận của riêng tôi, hay có khi, cũng là tâm tình của rất nhiều người dân quê xứ đã vài chục lần trẩy hội Lệ Bà...

Lê Vấn nói mình vẫn chỉ là một nghệ sĩ nhiếp ảnh (NSNA) hạng A của Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam, không tước danh tước hiệu quốc tế. Nhưng có lẽ, tự tên Lê Vấn đã là bảo chứng của một kho tàng ảnh xứ Quảng.

Báo chí cần tìm ảnh tư liệu đâu chừng những năm 1990, lại nghĩ đến Lê Vấn. Nhiều hơn hết thảy là những khung hình của quê kiểng, của nếp sinh hoạt ngày cũ nơi cư dân vùng đất mở. Từng thời khắc chắt chiu để có những bộ ảnh liền mạch về nông thôn xứ Quảng. Tôi vẫn đoan chắc số lượng ảnh về thể tài này, ở Quảng Nam, chắc không ai nhiều như... ông già Lê Vấn.

Dụng công cho từng khoảnh khắc

Và Lê Vấn còn một thế mạnh... của người nhiều tuổi làm nghệ thuật nữa. Đó là trải nghiệm của ký ức đủ để ông hiểu, làm thế nào có những khoảnh khắc rung động lòng người.

Lê Vấn nói ông luôn thường trực nỗi nhớ về mỗi một ngày đã qua. Để thời khắc trải nghiệm của hiện tại, bao giờ cũng chấp chới mường tượng những điều mình đã ở đây, hôm nào đó. Nên lúc nào trí tưởng cũng luôn ở thế đối sánh, ở đây - hôm nay và nơi này - hôm qua.

Nên mới vỡ ra, những câu chuyện bằng ảnh của Lê Vấn, bao giờ cũng thoang thoảng hương vị của ký ức, hình dung của cũ xưa, của quê nhà, của xóm làng những ngày khốn khó. Hình như đặt để của tư duy đối sánh, khiến ảnh của Lê Vấn lúc nào cũng có cảm thức về thời gian, của những hình khối ký ức quen thuộc từ trong tiềm thức.

Vì lẽ đó, nên những tác phẩm ảnh của ông, có bức phải mấy lần trở đi trở lại một không gian, cùng một nhân vật, mới thấy bằng lòng. “Ngày trở về” - tác phẩm vừa được Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật năm 2022 của Lê Vấn, là một câu chuyện ảnh nhiều hơn những nỗ lực của người truyền tải.

“Ngày trở về” đã được trao giải A khu vực, sau đó giải A Tặng thưởng VHNT Quảng Nam, giải C Giải thưởng VHNT Việt Nam, Giải B Giải thưởng VHNT Đất Quảng lần 2. Không dừng ở đó, tác phẩm này lại được trao giải C tại Triển lãm “Nhiếp ảnh nghệ thuật Việt Nam 30 năm đồng hành cùng đất nước đổi mới” và Giải thưởng sáng tác, quảng bá tác phẩm VHNT và báo chí về chủ đề “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh của Ban Tuyên giáo Trung ương. Một tác phẩm đã được 7 lần vinh danh.

NSNA Đào Tiến Đạt cho rằng, “Ngày trở về” là một tác phẩm có ánh sáng, bố cục tốt, nội dung tư tưởng rõ ràng, miêu tả rõ nét tính cách nhân vật của anh “Bộ đội Cụ Hồ” ngày trở về trong vinh quang, nhưng rất bình dị.

“Sáng tạo trong cách thể hiện, độc đáo, bấm máy đúng lúc, kỹ thuật xử lý tốt” là những nhận định từ giới nhiếp ảnh dành cho tác phẩm này của Lê Vấn. Nhưng đằng sau bức ảnh này, là một dụng công đáng nể của người NSNA.

Lê Vấn kể, trước đó nhiều năm, ông đã từng tìm đến nhà nhân vật trong bức ảnh - là Anh hùng Lực lượng vũ trang Alăng Bảy để chụp cảnh sinh hoạt vùng cao của mẹ và vợ ông.

Sau này, khi đọc được câu chuyện về người “huyền thoại của núi rừng” này, ông lại lặn lội mấy lần tìm đến nhà nhưng không gặp. Một ngày năm 2013, khi từ Duy Xuyên lên lại Đông Giang, Lê Vấn gặp anh hùng Alăng Bảy vừa đi nhận... giấy khen trở về.

“Lúc ấy trong tôi là hình dung về những cựu chiến binh trong các cuộc gặp tổng kết, họ thường dùng xe đạp để chở về nào hoa nào bằng khen” - NSNA Lê Vấn nói.

Và một bối cảnh, cũng là khoảnh khắc bất chợt hiện lên, khi người đàn ông của rừng núi này, gương mặt rạng ngời trong bộ trang phục của người lính Cụ Hồ, hạnh phúc cùng vợ về nhà. Chiếc xe đạp trở thành phương tiện biểu đạt của dòng chuyển động, nụ cười rạng rỡ của hai vợ chồng người lính ngày hòa bình là hình tượng của sự bình an.

Để dụng công thể hiện khoảnh khắc này, Lê Vấn phải nhờ sự hỗ trợ đắc lực từ cậu con trai Lê Trọng Khang - là một nhiếp ảnh gia trẻ tuổi của xứ Quảng. Sự đồng điệu trong cảm xúc đã làm nên những song hành trong nghệ thuật của bộ đôi nhiếp ảnh Lê Vấn - Lê Trọng Khang.

NSNA Lê Vấn nói, nhiếp ảnh trở thành vận mệnh của ông. Và thật may, vận mệnh đó đến nay được nối dài bởi người con trai. Một người làm nghệ thuật chân thành và bền bỉ, đã được đãi ngộ để không phải tiếc nuối và lo sợ mê say mình đeo đuổi dở dang. Đôi khi, hạnh phúc là được nhìn thấy cuộc đi mình chọn có đồng hành. Với Lê Vấn - một mắt ảnh luôn hiền lành như đất, chính là vậy!

Câu chuyện của hành trình nhiếp ảnh

Lương Phi - Phi một chân, một cậu thanh niên vượt lên hết thảy nghịch cảnh vì tai nạn để trở thành một Youtuber nổi tiếng và tự kiếm sống, thậm chí làm thiện nguyện từ chính công việc của mình, là một trong những nhân vật ảnh của cha con Lê Vấn - Lê Trọng Khang.

Những hình ảnh của Lương Phi khi anh còn nhỏ với đôi mắt đầy kỳ vọng khi xem trận bóng của lũ bạn, hình ảnh Phi trong lớp học đã được NSNA Lê Vấn ghi lại. Để gần 20 năm sau, Lê Trọng Khang tiếp tục gom nhặt khoảnh khắc ngày hiện tại của Lương Phi. Bộ ảnh đã gây xúc động mạnh với người xem.