Miền trẩy hội xa xưa

Mấy năm trước, lần đầu tiên nghe bài hát “Nhớ Vu Gia” của nhạc sĩ Huy Hùng viết về Đại Lộc, có đoạn “Có phải không em Hà Nha mùa trẩy hội, để đôi bờ sợi nhớ sợi thương!...” . Tôi là người sống và gắn bó hơn nửa đời người với quê hương cố thổ nhưng chưa bao giờ nghe ai nói rằng Hà Nha (một địa danh thuộc xã Đại Đồng, huyện Đại Lộc) hằng năm có lễ hội như trong bài hát. Tôi thầm nghĩ tác giả đã nhầm chăng? Thế nhưng sau này, nhiều lần về quê nghe những người lớn tuổi kể lại, tôi mới biết được rằng, nhạc sĩ Huy Hùng không nhầm lẫn chút nào.

Khe Lim.

Cách trung tâm huyện Đại Lộc khoảng 10 cây số về phía tây, sát vách Động Hà Sống, một địa danh đã đi vào lịch sử, gắn với vùng 9 xã Sông Con từng là căn cứ của Nghĩa hội Quảng Nam thời Cần Vương, có một dải đất liên cư liên địa nằm dọc theo triền sông Vu Gia thơ mộng. Dải đất với tên các làng Hà Nha, Phụng Trì (tên cũ của làng Lam Phụng), Bàn Tân, rồi chạy vào Lộc Phước, An Định dưới chân dãy núi xanh nhấp nhô huyền bí thuộc xã Đại Đồng. Xưa từng là miền trù phú, phồn hoa đô hội, là trung tâm buôn bán giao thương. Đây là vùng đất của khách thương hồ xuôi ngược, nơi hàng năm, cư dân bản địa tổ chức lễ hội của 5 làng vào mùng Sáu, mùng Bảy tháng Giêng để cúng Đầu Truông và lễ bái miếu Bà Chúa Ngọc kéo dài đến 3 ngày đêm, thu hút đông đảo khách thập phương về trẩy hội. Nơi đây còn là một trong những địa danh được cho là chiếc nôi của tuồng cổ Quảng Nam, và đặc biệt, vùng đất “địa linh” này từng sản sinh, nuôi dưỡng nhiều nhân tài kiệt xuất...

Đất của khách thương hồ

Từ trăm năm trước, do địa thế hiểm trở, đường bộ chưa phải là huyết mạch giao thông chính nên việc đi lại, trao đổi, giao lưu giữa các vùng miền chủ yếu bằng đường thủy. Những người già ở làng Lam Phụng kể lại: Thời ấy, dưới các bến dọc sông Vu Gia, thường xuyên tấp nập ghe thuyền của khách thương hồ từ tận vùng Hội An, Cửa Hàn, Vĩnh Điện ghé vào buôn bán. Bờ bên kia, đường lên Truông Chẹt đổ về An Chánh - Đá Mài, nơi có chợ Bến Dầu, cũng sầm uất không kém. Rẽ về phía đông là chợ Phường Đông, Phường Rạnh, Gia Cốc… trung tâm của vải vóc mỹ miều, ngựa xe tấp nập. Tất cả địa danh ấy kết nối thành những tuyến giao thương, năm này tháng nọ không ngớt người buôn kẻ bán, làm cho khu vực Lam Phụng - Hà Nha thành vùng thị tứ nhộn nhịp.

“Trầu nguồn ở tận sông Bung/ Chờ cau Đại Mỹ để cùng về xuôi”. Lam Phụng trở thành bến trầu, bến trái (lòn bon) và các loại đặc sản khác như quế, mật ong… từ trên nguồn chở xuống. Các loại hàng hóa vải vóc, muối, dầu lửa, cá, mắm… từ phía xuôi chở lên để rồi với cảnh sông nước hữu tình nơi đây đã trở thành điểm trao đổi, hò hẹn, gặp gỡ, giao lưu của khách thương hồ tứ xứ.

Hóa giải bất hòa Kinh - Thượng

Ông Nguyễn Sáu, cư dân làng Lam Phụng cho biết, sinh thời cha ông đã từng kể cho ông nghe một câu chuyện khá thú vị, rằng: Trên đỉnh núi Phước Lộc - An Định hiện tại còn vết tích nhiều nền nhà, cột gỗ, mảnh vỡ của chum, ché... được cho là nơi ở cũ của 2 làng tộc người Cơ Tu từ hơn một thế kỷ trước. Họ sống trên núi cao, biệt lập, không tiếp xúc với bên ngoài. Từ chỗ không giao tiếp qua lại, nên việc hàng năm thường xảy ra những cuộc xung đột Kinh - Thượng là điều khó tránh khỏi. Nguyên nhân từ chuyện người Cơ Tu có tục “trả đầu”. Năm ấy, làng Hà Nha có người tên Võ Thạch, còn gọi là ông Thừa Tô, sức vóc hơn người lại giỏi võ. Một tay ông đã đánh lui nhiều nhóm “trả đầu” của 2 làng người Thượng. Cũng chính ông, với tài trí và sự can đảm của mình, đã cảm hóa được họ. Ông đứng ra làm chủ để tộc người Cơ Tu và dân các làng An Định, Phước Lộc gặp nhau, dàn xếp mối bất hòa. Từ đó, hằng năm, cứ vào ngày mồng Bảy tháng Giêng, trong lễ hội cúng Đầu Truông, Kinh - Thượng lại như anh em một nhà, cùng uống chung ché rượu cần, cùng qua lại để trao đổi, mua bán hàng hóa. Cuộc sống êm ấm, thuận hòa kéo dài năm này tháng nọ, cho đến khi vì điều kiện địa lý, thổ nhưỡng và tục du canh du cư, 2 làng Cơ Tu dời đi nơi khác.

Võ Thạch sau này trở thành người bạn thân thiết, tin cẩn của chí sĩ Trần Cao Vân. Những ngày Trần Cao Vân ẩn náu nơi Cổ Lâm tự, viết Trung Thiên Dịch, cùng đồng chí mưu sự cứu nước cứu nhà, ông Võ Thạch đã gả em gái là bà Võ Thị Quyên cho người bạn mang chí hướng lớn của mình. Với tài võ nghệ, ông trở thành trợ thủ đắc lực cho Trần Cao Vân trên con đường mưu cầu việc lớn.

Vùng đất hội hè

Những ngày diễn ra lễ hội cúng Đầu Truông của các làng nơi chân núi An Định thật nhộn nhịp. Dưới sông thuyền bè tấp nập. Trên bờ, trong các ngôi đình của 5 làng, trong miếu Ngũ hành thờ Bà Chúa Ngọc bên cạnh Suối Mơ nghi ngút khói hương, chen chân những người dân tứ xứ đến đây lễ bái, cầu lộc, cầu tài. Nghi thức tế lễ cũng khá độc đáo. Ngoài việc giết trâu bò, mổ heo làm vật hiến tế, trước đó, người ta còn chuẩn bị một loại nghi phẩm bằng những con chồn hương, chồn vòi, hoặc gà rừng còn sống, không bị thương tật, nhốt vào trong những chiếc lồng sơn phết thật đẹp để làm lễ vật cúng tế thần rừng. Lễ tế diễn ra trang trọng, thành kính. Hương chức các làng mặc áo dài, đội khăn xếp; đàn ông, trai tráng các làng ăn bận chỉnh tề, có mặt ngay từ sáng sớm để phục vụ lễ hội và bái vọng thần thánh. Chiêng trống vang trời, khói hương nghi ngút, dàn nhạc bát âm ồn ã, tiếng tế lễ sang sảng một vùng núi non. Sau khi lễ tế hoàn tất, những linh vật tế thần được thả ra cho chúng trở về với thiên nhiên trong tiếng reo hò của dân làng. Sau phần lễ, mọi người kéo về làng mình tiếp tục tham gia hội hè, vui chơi suốt 3 ngày. Cả vùng Hà Nha, An Định, Lộc Phước... tràn ngập trong không khí náo nhiệt, tưng bừng, khách thập phương vào ra tấp nập.

NGUYỄN HẢI TRIỀU