Cấp thiết bảo tồn đàn voi châu Á tại Quảng Nam

Tại hội thảo “Bảo tồn voi châu Á tại huyện Bắc Trà My, huyện Hiệp Đức” do Viện Sinh thái và tài nguyên sinh vật (Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam) phối hợp với Sở NN&PTNT tổ chức, các chuyên gia, nhà quản lý đã bàn bạc nhiều giải pháp bảo tồn quần thể động vật quý hiếm này.

Bảo tồn cấp thiết

Voi châu Á là loài thú lớn quý hiếm và duy nhất thuộc họ voi Elephantidae, bộ có vòi Proboscidea ở Việt Nam. Loài voi châu Á được xếp hạng nguy cấp trong Danh lục Đỏ IUCN (EN, IUCN, 2020) và cực kỳ nguy cấp trong Sách Đỏ Việt Nam.

Tại Việt Nam, voi phân bố ở một số tỉnh như Sơn La, Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Nam, Kon Tum, Đắk Lắk, Bình Thuận, Đồng Nai. Trước thực tiễn cấp bách cần bảo tồn các quần thể voi tự nhiên, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 763 ngày 21.5.2013 phê duyệt Đề án tổng thể bảo tồn voi Việt Nam giai đoạn 2013 - 2020 với mục tiêu bảo tồn và phát triển bền vững quần thể voi hoang dã và voi nhà.

Năm 2017, UBND tỉnh đã quyết định thành lập Khu bảo tồn (KBT) loài và sinh cảnh voi, có diện tích 18.977ha, nằm trên địa giới hành chính của 2 xã Phước Ninh và Quế Lâm (Nông Sơn). Công tác hỗ trợ, phát triển dân sinh vùng lõi và vùng đệm KBT cũng được chú trọng...

Ông Trần Út - Phó Giám đốc Sở NN&PTNT cho biết, trên cơ sở thỏa thuận hợp tác về khoa học & công nghệ giai đoạn 2016 - 2020 giữa Viện Hàn lâm Khoa học & Công nghệ Việt Nam và UBND tỉnh, năm 2020, Viện Hàn lâm KH&CN đã giao Viện Sinh thái và tài nguyên sinh vật thực hiện đề tài: “Nghiên cứu cơ sở khoa học di chuyển đàn voi từ huyện Bắc Trà My về KBT loài và sinh cảnh voi Quảng Nam”.

Đề tài nhằm điều tra đánh giá hiện trạng số lượng cá thể voi, cấu trúc đàn, sinh cảnh sống và nguồn thức ăn của quần thể voi tại Bắc Trà My. Kết quả nghiên cứu sẽ là cơ sở khoa học cho việc đề xuất các giải pháp bảo tồn bền vững quần thể voi hoang dã, nâng cao hiệu quả quản lý, bảo tồn loài voi châu Á trong thời gian tới.

Dự án Trường Sơn Xanh vào tháng 4.2020 đã ghi nhận quần thể voi tại KBT loài và sinh cảnh voi Quảng Nam với 8 cá thể nhiều độ tuổi khác nhau.

Đến cuối tháng 5.2020, có 2 cá thể voi ra bìa rừng thuộc khu vực khe Nước Geo, tiểu khu 531 (thôn Gia Cao, xã Phước Gia, Hiệp Đức) kiếm ăn đã được người dân địa phương, Tổ quản lý bảo vệ rừng thôn Gia Cao ghi lại hình ảnh.

Theo lực lượng chức năng, 2 con voi này vốn tách từ đàn voi 4 - 5 con ở khu vực rừng 3 huyện Bắc Trà My, Tiên Phước, Hiệp Đức.

Các nhà khoa học thuộc Viện Sinh thái & tài nguyên sinh vật đã có 4 đợt khảo sát, nghiên cứu thực địa tại các huyện Bắc Trà My, Tiên Phước, Hiệp Đức và KBT loài sinh cảnh Voi Quảng Nam giai đoạn 2021 - 2022.

Việc khảo sát, đánh giá thực địa nhằm xác định hiện trạng số lượng cá thể, cấu trúc đàn (tuổi, giới tính), vùng hoạt động, hướng di chuyển, sinh cảnh sống, nguồn thức ăn của đàn voi.

Các nhà khoa học xây dựng bản đồ phân bố voi tại huyện Bắc Trà My, đánh giá khả năng ảnh hưởng của xung đột giữa voi rừng và cộng đồng địa phương, khả năng di dời đàn voi từ Bắc Trà My về KBT sinh cảnh voi Quảng Nam.

Tại Bắc Trà My và Hiệp Đức, các nhà khoa học ghi nhận hình ảnh 2 cá thể voi. Qua tổng hợp, phân tích số liệu thu thập được về kích thước dấu chân và phân, chiều cao vai, đàn voi có 2 cá thể cái, trong đó có 1 cá thể voi cái bán trưởng thành khoảng 20 - 25 tuổi.

Voi cái bán trưởng thành có khả năng sinh sản từ 4 - 6 lứa nếu hòa nhập vào các đàn voi có voi đực. Việc chuyển 2 cá thể cái đến quần thể lớn hơn sẽ là cơ hội tốt nhất cho việc phát triển quần thể voi tại Quảng Nam nói riêng, Việt Nam nói chung.

Di dời về KBT voi

Hai phương án bảo tồn đàn voi được các nhà khoa học đặt ra gồm: bảo tồn tại chỗ và di dời đàn voi về KBT loài sinh cảnh voi Quảng Nam. Với biện pháp bảo tồn tại chỗ, cần phải bổ sung cá thể voi đực để tạo nguồn giống giao phối, từng bước hòa nhập đàn của cá thể mới với hai cá thể cũ.

Do sinh sống trong khu vực rừng biệt lập, không có khả năng di chuyển đến các khu vực khác nên hai cá thể trong đàn voi ở 2 huyện không có cơ hội để giao lưu với cá thể voi đực, việc duy trì sinh sản tại chỗ không khả thi. Giải pháp di dời 2 cá thể voi về KBT loài sinh cảnh voi được chú trọng.

Theo ông Mai Văn Dưỡng - Phó Giám đốc Ban Quản lý KBT loài và sinh cảnh voi Quảng Nam, KBT có diện tích hơn 18.977ha, có thể đáp ứng tiêu chuẩn cho đàn voi hiện biết (8 cá thể) và cũng có thể tiếp nhận thêm 2 cá thể voi cái từ đàn voi ở Bắc Trà My và Hiệp Đức. Các nhà khoa học đã tính tới khâu quy hoạch chi tiết, khoanh vùng và mở rộng KBT voi Quảng Nam, đánh giá khả năng di chuyển voi và xây dựng phương án di dời.

Các giải pháp hòa nhập đàn, tránh xung đột giữa hai đàn voi, đặc biệt là giữa cá thể đầu đàn, giám sát sự phát triển của đàn voi sau khi hòa nhập đàn; tăng cường công tác phối hợp giữa KBT với chính quyền, cộng đồng trong khâu giám sát và bảo vệ đàn voi; tăng cường hợp tác quốc tế cũng được tính đến.

“Trước mắt, triển khai giải pháp bảo vệ tại chỗ nhưng lâu dài sẽ phải di chuyển đàn voi về KBT. Hiện chỉ mới điều tra, đánh giá về phương án, sắp tới, các bên sẽ có đề án về công tác di dời cụ thể, chi tiết, trình UBND tỉnh phê duyệt.

Hai con voi ở Bắc Trà My, Hiệp Đức là voi cái, lâu dài không thể phát triển được, vùng sinh cảnh ở đây chừng 3.000ha, không đảm bảo cho voi sinh sống nên việc di dời là phương án tốt nhất.

Nếu đưa đàn voi về hòa nhập với đàn voi 8 con, sẽ phải mở rộng vùng sinh cảnh ra hướng Hiệp Đức, Phước Sơn. Hơn nữa, đàn voi ở Nông Sơn bền vững, có 2 voi đực, đây là nền tảng để phát triển bền vững” - ông Dưỡng chia sẻ.